آينه جم؛ علی جمالی | دکتری مدیریت مالی

دولت همواره برای دیدن سهم هر استان در توسعه ملی، بخشی از درآمدهای حاصل از آن بخش را به استان های مربوطه تخصیص می دهد. این مساله در خصوص صادرات نفت، ميعانات گازي و خالص صادرات گاز، در لایحه بودجه سال 97 کشور با تخصیص 3% از منابع حاصل از ارزش این صادرات (حدود 5080 میلیارد تومان) به مناطق نفتخيز، گازخيز و كمتر توسعه يافته دیده شده است.

سهم استان بوشهر از این مبلغ حدود 408 میلیارد تومان شده است. علیرغم سهم حدوداً 8 درصدی استان از این منابع، یک انتقاد به کلیت لوایح بودجه دولت های گذشته و حال وارد است و آن بی توجهی به اثرات جانبی برنامه های توسعه ای در صنایع مختلف است. اثرات جانبی وقتی وجود خواهند داشت که یک شرکت، پروژه یا فرد می‌تواند فعالیتی را انجام دهد که به طور مستقیم بر دیگران اثر مثبت یا منفی بگذارد، اما به ازاء آن پولی پرداخت یا دریافت نمی‌کند.

مثلاً یک پالایشگاه نفت را در نظر بگیرید. بهره‌وری یک ماهیگیر از ضایعات پالایش نفت در نزدیکی صیدگاه کاملاً متاثر می شود و یا اینکه ایجاد آن پالایشگاه، قیمت زمین های اطراف آن را افزایش می دهد که برای مالکان آن مناطق اثر جانبی مثبت محسوب می شود. هیچکدام از این اثرات در محاسبات هزینه و درآمد شرکت، پروژه یا فرد مجری نمی آید.

با کمال تاسف باید گفت از زمان شروع طرح های توسعه نفتی قبل از انقلاب در خارک و طرح های توسعه گازی بعد از انقلاب، مردم پیرامون این طرح های نفتی، گازی و پالایشگاهی خود مجبور به تحمل هزینه های آلودگی هوا، محیط زیست و طبیعت اطراف شان بوده و هستند.

اگر متولیان طرح ها در این صنعت (دولت یا بخش خصوصی) مانند بسیاری از کشورهای پیشرفته به نوعی مجبور بودند که هزینه‌های اثرات جانبی منفی را خود بپردازد مسلماً مشکلات مختلف این مناطق در این خصوص به مراتب کمتر می بود. مساله ای که در پیشبرد اهداف توسعه ای در همه دولت ها بعد از انقلاب اسلامی و قبل از آن، در استان های نفت خیر و گازخیزی مانند استان بوشهر نادیده گرفته شده است.

در واقع درست است که دولت های مختلف همواره درصدی از درآمدهای این صنعت را به استان تخصیص داده اند (مثلا برای بودجه سال آینده 3 % یا معادل 408 میلیارد تومان از درآمدهای نفتی، گازی و پتروشیمی ها) و در کنار آن ایجاد تاسیسات نفتی، گازی و پالایشگاهی موجب اشتغال زائی در منطقه، توسعه راهها، رونق اقتصادی مناطق نفت خیز و گازخیز شده است، اما این موارد به تنهایی نمی تواند پوشش دهنده اثرات منفی ایجاد شده توسط آنها باشد؛ اثراتی مانند آلودگی آب و خاک منطقه، تخریب سواحل در عسلویه، تولید مواد و پسماندهای شیمیایی و هدایت این مواد آلاینده به سمت مشعل‌های گازی عسلویه، خطر ریزش باران های اسیدی، ظهور بیماری‌های تنفسی، قلبی و ناهنجارهای نوزادان متولد شده و... .

حتی به فرض اینکه اثرات جانبی مثبت این طرح ها برای استان بیشتر از اثرات جانبی منفی آن باشد، نمی توان پذیرفت که محیط زیست، اکوسیستم و سلامت افراد این مناطق را فدای اهداف اقتصادی توسعه ای کرد و لازم است که این اهداف با حفظ محیط زیست و سلامت مردم این مناطق هماهنگ باشد.

به راستی در لایحه بودجه دولت های مختلف، از زمان ایجاد پالایشگاه و مناطق نفت خیز و گازخیز در استان، کدام بخش لایحه بودجه به طور علمی و جامع به این پرداخته که این اثرات منفی جانبی که باعث تخریب محیط زیست و مخاطرات انسانی در نخل تقی، عسلویه، بیدخون و خارک و... شده را جبران نمایند. آیا  تخصیص 408 میلیارد تومان برای جبران این تخریب ها کافی است؟

به عنوان نمونه دیگر وقتی به اعتبارات متفرقه لایحه بودجه سال 97 نگاه می کنیم بودجه سازمان حفاظت محيط زیست در موضوع جرایم و خسارات زیست محيطي حدود 5.8 میلیارد تومان است! این انتقاد شاید به کلیت قانون برنامه های پنجساله توسعه دولت های مختلف بعد از انقلاب هم وارد باشد که چگونه است در این قانون به توليد ناخالص داخلي، بهره وري کل عوامل، تشکيل سرمايه ثابت ناخالص، صادرات غير نفتي کالا و خدمات، تورم و اشتغال توجه شده ولی به محیط زیست انسانی، طبیعت و اکوسیستم دریایی آنچنان توجهی نشده است.

اما در کنار موارد بالا می توان این انتقادات را به نمایندگان استان در ادوار مجلس داشت که چرا تاکنون در این خصوص برنامه جامعی نداشته اند و تلاش های ایشان به صورت موردی و نه بر پایه یک برنامه مشخص بوده است؟

پیشنهاد نویسنده به نمایندگان، مسئولان و مدیران فعلی استان در دولت تدبیر و امید این است که طرحی را در این خصوص تهیه و در مجلس مطرح نمایند. به عنوان یک چارچوب پیشنهادی این طرح می تواند موارد زیر را در بر گیرد:

• -    شناسایی وضعیت زیست محیطی، بهداشتی و اقتصادی و... مناطق مزبور پیش از اجرای طرح¬های توسعه¬ای.
• -    محاسبه و برآورد میزان ریالی اثرات مثبت و منفی این طرح ها
• -    پیشنهاد راهکارهای بهبود و جبران خسارات وارده
• -    تعریف برنامه جامع و طرح های عملیاتی برای اصلاح خسارات وارده
• -    ارائه برنامه به مجلس در قالب یک طرح از طرف نمایندگان استان بوشهر.
•   این نکته باید ذکر شود که نداشتن برنامه¬ای مشخص، مدون و جامع، امکان حل این مشکلات را غیرممکن می¬سازد، چون ندیدن ابعاد مختلف مساله می¬تواند مسائل و مشکلات جدیدی را برای مردم این مناطق ایجاد نماید و خود باعث سردرگمی و ناهماهنگی بین نمایندگان استان در مجلس می شود.

 منبع: خليج فارس

نوشتن دیدگاه