آینه جم - جلیل اعتماد : این روزها، عده‌ای از دانش‌آموزان پس از اعلام نتایج درگیر انتخاب رشته هستند. من در زمینه‌ی تصمیم‌گیری تحصیلی مدلی را پیشنهاد کرده‌ام و در پی آن گام های 11 گانه‌ای را معرفی کرده‌ام که مشتمل بر مصاحبه، مشاوره، سنجش و تصمیم‌گیری است. در اینجا قصد ارائه‌ی آن را ندارم، چرا که لازم است در قالب یک مقاله‌ی علمی-پژوهشی و مستند به داده‌های واقعی ارائه گردد و اکنون و اینجا زمان ارائه‌ی آن نیست. قصد من در اینجا صرفاً توجّه دادن دانش‌آموزان، والدین و بعضاً مربیان و مشاوران نسبت به مفهوم دانشگاه است که شاید در راستای مشغله‌ای که این روزها دارند کمی راهگشایشان باشد.

چالش با مفهوم دانشگاه در ذهن و تجربه‌ی والدین، دانش‌آموزان و مربّیان و مشاوران:

در ذهن عامه‌ی والدین ایرانی، بسیار از دانش‌آموزان و حتی بسیاری از مشاوران و معلمان و اصحاب تعلیم و تربیت، طرحواره و مفهوم دانشگاه، بر اساس یک سری باورهای قالبی، قیل و قال‌های رایج، تصورات معیوب مبتنی بر بعضی تجربیات شخصی شکل گرفته است. امّا واقعاً "دانشگاه" به عنوان سازمان متکفّل علم در دنیای مدرن و در خواستگاه خود متضمن چه ویژگی‌هایی دانسته شده است؟ قصد من در اینجا این است که عزیزان را نسبت به تصّور و طرحواره‌ای از دانشگاه که می‌تواند معرّف "دانشگاه " باشد توجه داده تا از ان طریق بتوانند مفهوم دقیق‌تری از دانشگاه شکل بدهند و بر آن اساس تصمیم بگیرند. بر این اساس توجّه به این خصوصیات که آن را خصوصیت "دانشگاه ساز" می توان نامید مطلوب است:

1-  دانشگاه جایی است که اساتید متخصص در رشته‌های مختلف از طریق برنامه‌های درسی تعریف شده، تجربه‌ی یادگیری دانشجویان را تسهیل می‌کنند. برنامه‌ی درسی در راستای آشنایی با مفاهیم، پرسش‌ها، روش‌ها، نظریه‌ها، مدل‌ها، فرضیه‌ها برای صورتبندی مسائل زمینه‌های مختلف طبیعی، انسانی و مهندسی طراحی می‌گردد.

1-1-   اعتبار علمی این اساتید باید احراز گردد. به عبارت دیگر پس از گذراندن دوره‌های درسی تخصصی و تجربه کردن تعاملات لازم و مواجهه با متون معتبر و مراودات علمی با جامعه‌ی علمی جهانی توانسته‌اند معیارهای حداقلی لازم را برای اقناع گروه‌های علمی نشان داده و مدرک خود را اخذ کنند.

1-1-1-           بنابراین فرق بین احراز شایستگی (نشان دادن کفایت لازم از دیدگاه اساتید معتبر) و مدرک گرفتن باید مورد توجه قرار گیرد. ممکن است عده ی زیادی مدارکی را گرفته ولی فاقد شایستگی لازم در آن زمینه باشند. بنابراین یک دانشگاه همواره ممکن است و باید کسانی را که معیارهای لازم را برای فارغ التحصیلی ندارند مردود کند و از اعطای مدرک به آنها خودداری کند.

1-2-   منظور از متون معتبر، متونی است اعمّ از کتاب، مقاله، و هر نوع محتوای آموزشی که توسط فرد یا گروه‌های صاحب صلاحیت علمی نوشته شده باشد و هدف آن آماده سازی دانشجو برای مواجهه با مفاهیم و مسائل مبتلا به رشته باشد.

1-3-   منظور از صاحب صلاحیت علمی کسی است که بتواند با متون تخصصی علمی بین المللی ارتباط برقرار کرده و ان را تحلیل و ارزیابی کند

1-4-   برنامه‌ی درسی سه رکن دارد: دانشجو، استاد و محتوا. در مورد استاد و محتوا نکاتی گفته شد. دانشجو نیز کسی است که فرض می‌شود آمادگی ذهنی و تحصیلی لازم را برای یادگیری در زمینه‌ی مورد نظر را داراست.

2-        دانشگاه مواجهه‌ی دانشجویان را با منابع و مقالات معتبر بین المللی از طریق سامانه‌های علمی اشتراک دانش تسهیل می‌کند. بر ای این کار کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌ها با مراکز نمایه سازی علمی بین المللی همکاری داشته و صاحب اشتراک می‌باشند و دانشجویان بتوانند مقالات و منابع علمی معتبر را که هر روزه توسط مجلات علمی پژوهشی چاپ می شود مورد استفاده قرار دهند.

3-        دانشگاه از طریق معاونت‌های فرهنگی برای پرورش روحیه‌ی تفکر انتقادی، هنر، اخلاق، تربیت بدنی، تربیت سیاسی و اجتماعی و اهداف فوق برنامه‌ ی دیگر تلاش می‌کند و از طریق معاونت‌های پژوهشی، طرح و توسعه، نظارت، دانشجویی و غیره، نسبت به مسائل مختلف یک زیست دانشجویی تسهیلات لازم را فر اهم می‌آورد.

4-        در دانشگاه، دانشجویان با خیلی عظیم از دانشجویان رشته‌های دیگر، فرهنگ‌های دیگر، شهرهای دیگر و مقاطع مختلف آشنا می‌شوند و خود همین مسئله موجب رشد و یادیگری‌های ضمنی و آشکار در زمینه‌های مختلف خواهد شد.

5-        هر دانشگاه دارای یک سنّت است، و بخش‌های علمی تلاش می‌کنند در گروه‌های خود آن سنّت علمی که حامل مجموعه‌ای از قواعد هست را رعایت کنند.

6-        ارائه‌ی مدارک در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس، دکتری یا فوق دکتری، نیازمند احراز شرایطیست که یک دانشگاه باید شرایط و ویژگی‌های لازم را برای ارائه‌ی آن داشته باشد

7-        در جوامعی که نهاد علم، زیر سلطه و دخالت نهاد قدرت و سیاست قرار می‌گیرد، مدارک علمی بدون احراز شرایط و از طرف سازمان‌های فاقد صلاحیت در مقاطع مختلف داده می‌شود و نظارت‌پذیری علمی بین‌المللی ضمنی به شدت کاهش یافته و یا به صفر می‌رسد.

8-        بسط تفکر انتقادی، ذهنیت تحلیلی، جرئت پرسیدن، مهارت حل مسئله‌ی تخصصی، خلاقیت و ذهن تبیین‌گر از جمله‌ی اهداف کلان دانشگاه‌های مدرن است.

9-        بخش زیادی از مسئولیت یادگیری و رسیدن به اهداف فوق به عهده‌ی خود دانشجوست و دانشگاه باید از طریق اساتید و محتوا و فرصت‌های یادگیری که در برنامه‌ی درسی اش تدارک می بیند این اهداف را تسهیل کند.

نتیجه اینکه، هر سازمانی که تا حد نسبی و لازم واجد ملاک‌ها و مؤلفه‌های گفته شده باشد می‌تواند عنوان دانشگاه را بر آن نهاد و این عنوان بر بسیاری از سازمان‌/بنگاه‌هایی که این عنوان را بر خود می‌تهند مطابقت ماهیتی ندارد. بسیاری از موسسات موسوم به " آزاد" و از راه دور و نور و ..غیره فاقد شرایط لازم برای اختصاص عنوان "دانشگاه" هستند و بسیاری از اینها را می‌توان بنگاه‌های معاملات مدرک نامید که با توجه سیطره‌ی فرهنگ "بنگاه"داری در نظام سرمایه‌داری و رواج شکل خاصی از آن در ایران، رایج شده است. در این سازمان‌ها مدارک مختلف از لیسانس تا دکتری، به افراد فاقد صلاحیت طی اقساطی فروخته می‌شود. حاصل اینکار ضربه به نهاد علم و جایگاه آن در جامعه و تضعیف سرمایه‌های علمی و از اثرانداختن روح علم در جامعه است. بر این اساس دانش‌اموزان سعی کنند دانشگاه‌هایی که تا حدّی دارای سنّت و صلاحیت هستند را وجه هدف خود قرار دهند تا پا به جایی بگذارند که حداقل کمینه‌ای از ویژگی‌های معرّف دانشگاه را داشته باشد. همچنین به طور کلّی دانشگاه‌های ایران از جمله به خاطر عدم استقلال و سایه‌ی سنگین سیاست، و مسائل تمدنی نسبتشان با جامعه یک نسبت پویا نیست و این حکم مخصوصاً در مورد علوم انسانی شرایط بحرانی دارد.

نوشتن دیدگاه