برخلاف دیدگاه برخی، عزاداری دهه اول محرم یک حرکت و آیین عزاداری صرف و گریه و مویه های منفعلانه نیست بلکه یک حرکت آگاهانه، فلسفی و متهورانه برای آمادگی جامعه جهت حمایت از قیام امام عصر است.

ایام محرم برای شیعیان یادآور حماسه بزرگ امام حسین(ع) و یاران ایشان در دشت کربلا است و برپایی عزای حسینی و بزرگداشت این ایام با تمام هستی و رگ و خون جامعه شیعی پیوندی ناگسستنی دارد. اما سوالی که در این بین مطرح می شود این است که چرا با وجودی که این حادثه اندوهبار و خونین در روز دهم محرم اتفاق افتاده عزاداری از روز اول محرم آغاز می شود و پس از عاشورا از شور و رونق آن کمتر می شود در حالی که روز دهم محرم تازه شروع مصیبت های اهلبیت است.

کارشناسان امور مذهبی تاکنون جوابهایی به این سوال کلیدی داده اند از جمله اینکه روایتی از حضرت صادق(ع) در این خصوص است که فرموده است: «در عالم غیب پیراهن خونین امام حسین(ع) را فرشتگان بنا به خواست حضرت فاطمه سلام الله علیها از اول محرم پهن می‌کنند که این باعث غم‌آلودگی دل شیعیان و پیروان آن حضرت از ابتدای ماه محرم می‌شود.»

روایتی دیگر هم ازامام رضا(ع) استکه می‌فرماید از اول دهۀ محرم حزن و اندوه در چهرۀ پدرم دیده می‌شد و حالت عزادار به خود می‌گرفتند. در روایت آمده که امام رضا(ع) فرمودند: "هنگامی که ماه محرم شروع می‌شد، دیگر کسی پدرم را خندان نمی‌دید و هر روز ناراحتی او بیشتر می‌شد تا روز دهم محرم. پس وقتی روز دهم می‌رسید، آن روز روز مصیبت و اندوه و گریۀ او بود (کَانَ أَبِی ع إِذَا دَخَلَ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ... (امالی صدوق/128)

در روایت مشهور دیگری وقتی ریان بن شبیب در اول محرم بر امام رضا(ع) وارد شد، حضرت برای او ذکر مصیبت شهادت و اسارت اهل بیت(ع) را کردند. دَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا ع فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنَ الْمُحَرَّمِ..( امالی صدوق/130).

به جز دلایل نقلی و روایی، دلایلی دیگر نیز از سوی محققین ارایه شده است به عنوان مثال بسیاری از صاحبنظران اعتقاد دارند عزاداران قبل از عاشورا با ده شب عزاداری بتوانند خود را برای حضور در غم بزرگ عاشورا آماده کنند. چرا که پس از یک هفته عزاداری، حضور در ذکر مصیبت هولناک عاشورا قابل تحمل‌تر خواهد بود.

تمام عزاداران می‌دانند که اگر عزاداری از روز عاشورا شروع می‌شد چقدر ذکر مصیبت‌ها در عاشورا دردناک‌تر و غیرقابل تحمل‌تر می‌شد. اینکه پیامبر اکرم(ص) فرمودند: إِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرَارَةً فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَا تَبْرُدُ أَبَداً (مستدرک الوسائل/10/318) این حرارت را هر کسی حس کرده باشد، می‌داند بی‌مقدمه وارد روز عاشورا شدن بسیار دشوار است.

از طرف دیگر ممکن است یک دهه عزاداری قبل از عاشورا برای بعضی‌ها کسب توجه و آمادگی برای ایجاد سوز در روز دهم باشد. کسانی که دل غافلی دارند یا در اثر توجه به تعلقات دنیا احساس محبتشان به امام حسین(ع) کم شده باشد ده روز فرصت دارند تا در محافل عزاداری با شنیدن مواعظ و معارف دینی آمادگی لازم را کسب نمایند تا مبادا در روز مصیبت بزرگ اباعبدالله الحسین(ع) بی‌احساس و بی‌توجه حضور پیدا کنند.

همه این دلایل نقلی و عقلی می توانند توضیح و تفسیری بر این حرکت و آیین باشد اما موضوعی که می توان آن را از نگاهی دیگر دید و نتیجه بهتر و عمیق تری از آن حاصل کرد این است که این دهه دهه عزاداری صرف نیست بلکه یک نوع اعلام آمادگی برای یاری رساندن به امام عصر و همچنین در بعد عمیق تر آن جلوگیری از وقوع واقعه عظیم کربلاست.

گرداندن پرچم و برافراشتن آن در هیات های عزاداری به معنای حرکت اجتماعی و آگاهانه یاری رساندن اهلبیت است و جالبتر اینکه در بسیاری از مناطق از جمله استان بوشهر عصر عاشورا علم ها را باز می کنند و به اصطلاح علم را شهید می کنند. یعنی با شهادت امام و اصحاب این مراسمات از شور و رونق می افتند و نکته حایز اهمیت اشعار و مراسم خاصی است که می توان با نگاهی عمیق تر به آن به این فلسفه عمیق بیشتر پی برد.

اشعار فولکلور زیادی در شب عاشورا و سپیده دمان عاشورا قبل از اذان صبح خوانده می شود که در بسیاری از مناطق به نام "صبحدم" معروف است و در این مراسم اشعار حزن انگیزی همراه با سینه زنی و شیون بانوان عزادار خوانده می شود از جمله "ای صبحدم؛ یکدم مدم؛ یک امشبی مهلت بده؛ تا که حسین کشته نگردد در زمین کربلا."

یا شعر معروف "مکن ای صبح طلوع" اشاره به تلاش شیعه برای متوقف کردن زمان و جلوگیری از وقوع این حادثه سراسر اندوه است.

به عقیده نگارنده، آیین های حسینی و عاشورایی مویه و گریه های منفعلانه نیست بلکه یک فرهنگ ریشه دار آمادگی اجتماعی برای حمایت از امام منتظر است و رمز ماندگاری آن طی هزار و اندی سال همین ریشه دار بودن فلسفه آیین های عاشورایی است.