حفاری های غیرمجاز محوطه های باستانی و تاریخی کشور به خصوص در یک دهه گذشته ضربه های جبران ناپذیری بر پیکره تاریخ و فرهنگ کشور ما وارد کرده است، محوطه هایی که نشان دهنده سابقه درخشان فرهنگی سرزمین ما هستند.

بخش ریز شهرستان جم، از مناطق مهم از لحاظ دارا بودن آثار تاریخی در جنوب کشور است که متاسفانه آثار تاریخی آن کمتر مورد توجه جدی قرار گرفته است و سال‌های گذشته حفاری‌های غیرمجاز اطراف آنها، باعث تخریب های شدید شده است.

تل قلعه حرمی اناری در ارتفاعات شهر انارستان، تل کمه در یک کیلومتری جنگل گلودبردکان، تل قلعه حرمیک و بناهای ساروجی در اطراف شهر ریز از جمله بخشی از آثار تاریخی و فرهنگی بخش ریز است که نشانگر سابقه طولانی و درخشان فرهنگی این منطقه است که متاسفانه سال‌های اخیر مورد حفاری‌های غیرمجاز قرار گرفت.

در سال ۸۸ تل قلعه حرمی اناری در ارتفاعات شهر انارستان، برای نخستین بار مورد هجوم حفاران غیر مجاز قرار گرفت و در پی آن بنایی کوچک که ظاهرا زیر زمین بنایی بزرگتر بود از زیر خاک‌ها نمایان شد، در روزهای نخستین پس از این حفاری غیر مجاز سر و صدای زیادی پیرامون این حفاری بلند شد؛ به گونه‌ای که روزانه افراد زیادی از محل این حفاری و زیرزمینی که طی آن پدیدار شده بود بازدید می‌کردند، خیلی زود سر و صداهای پیرامون این جریان خوابید و موضوع به دست فراموشی سپرده شد.

تل کمه در فاصله تقریبی یک کیلومتری جنوب گلوبردکان قرار دارد؛ شهرت این تل به سبب چاه عمیقی است که در گذشته بر روی آن حفر شده است. این تل نیز چند بار مورد حفاری‌های غیرمجاز قرار گرفته است

اما آنچه اهمیت داشت این بود که این حفاری غیر مجاز و به دنبال آن برخی تخیلات شاخ و برگ داده شده مبنی بر اینکه در این محل گنج پیدا شده است و کلی حرف‌های بی اساس دیگر، باعث شد تا اندیشه واهی یافتن گنج در ذهن تعدادی افراد سودجو گنجانده شود و به دنبال آن تا به امروز حفاری‌های غیرمجاز محوطه‌های باستانی ریز روند فزاینده‌ای یابد که بدون تردید نتایج زیان‌باری برای میراث فرهنگی بخش ریز به همراه داشته است.

تل کمه در فاصله تقریبی یک کیلومتری جنوب گلوبردکان قرار دارد؛ شهرت این تل به سبب چاه عمیقی است که در گذشته بر روی آن حفر شده است. این تل نیز چند بار مورد حفاری‌های غیرمجاز قرار گرفته است.

آثار تاریخی دیگری نیز در این بخش مورد حفاری‌های غیرمجاز قرار گرفته است و اگر این روند تخریب‌ها ادامه یابد در آینده نزدیک، آثار تاریخی که نشان از زندگی مردمان سال‌های دور، در این منطقه است نابود می شود.

تل قلعه حرمی انارستان بیش از پنج بار مورد هجوم حفاران قرار گرفت

یک دانشجوی باستان شناسی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: آثار باستانی منطقه مورد حفاری های غیرمجاز قرار گرفته است و باید همه از آثار نامطلوب آن آگاه شوند.

فضل الله محمد زاده به تشریح برخی حفاری های غیرمجاز پرداخت و گفت: سال ۸۸ حفاری های غیر مجاز در تل قلعه حرمی اناری، گودالی به عمق دو متر ایجاد کرد و بعد از مدتی حفره ای ته گودالی که به زیر زمین راه پیدا می کرد ایجاد شد.

وی  افزود: تل قلعه حرمی اناری بین سال های ۸۸تا ۹۱ بیش از ۵ بار مورد هجوم حفاران غیر مجاز قرار گرفت و در نتیجه آن تل و همچنین زیر زمینی که در اولین حفاری غیر مجاز سر از خاک درآورد، تخریب شد و مواد فرهنگی آن شامل بقایای معماری، خرده های سفال و قطعات استخوان از جای اصلی خود در خاک جا به جا شد و بر سطح تل پراکنده شدند؛ این موجب شد نظم لایه های تل قلعه در سطحی وسیع برای همیشه از بین برود و ارزش مطالعاتی اش را به میزان زیادی از دست دهد.

محمدزاده تصریح کرد: در مجموع بر سطح تل قلعه حرمی اناری تعداد پنج گودال حفاری غیر مجاز ایجاد شده است، تعدادی از این گودال ها در مراحل بعد توسط حفاران غیر مجاز توسعه داده شد.

این دانشجوی باستان شناسی ادامه داد: یکی از گودال ها در ابعاد بزرگ رخ داده است که در پی آن بنای زیر زمین به طور کامل نابود شده است.

۱۱ گودال غیرمجاز در تل کمه حفر شده است

محمد زاده اضافه کرد: چند گودال باستانی دیگر از جمله  گودالی که وسط  آن آب انبار بوده است نیز تخریب شد.

این دانشجوی باستان شناسی با بیان اینکه تل کمه چند بار مورد حفاری‌های غیرمجاز قرار گرفته است اظهار داشت: در سال ۹۰ تل کمه مجددا مورد حفاری غیرمجاز قرارگرفت، درکنار چاه عمیق تل کمه، توسط حفاران غیر مجاز در سال ۹۰ گودالی به عمق کمتر از یک متر حفر شد که به پدیدار شدن یک برکه ی ساروجی کوچک انجامید و متاسفانه  نیمی از این برکه نیز تخریب شد.

محمدزاده گفت: ازسال ۹۰تا ۹۳ تعداد گودال های حاصل از حفاری غیر مجاز بر روی تل کمه به ۱۱ عدد رسید که آماری تکان دهنده است.

این دانشجوی باستان شناسی خاطرنشان کرد: در ارتفاعات شهر ریز گودالی با ابعاد حدود ۳ در ۳ متر حفر شده است که بنایی با مصالح سنگ و ساروج به صورت تخریب شده نمایان ساخته است.

آثار باستانی حرمیک مورد حفاری غیرمجاز قرار گرفته است

فضل الله محمدزاده گفت: روستای حرمیک به خصوص در بخش ریز از جمله نقاطی است که همواره به دارا بودن سابقه ی تاریخی طولانی شهرت دارد و  در سال ۹۲ برای نخستین بار تل قلعه  حرمیک نیز مورد هجوم حفاران غیر مجاز قرار گرفت و در پی آن بر روی بلندترین نقطه این تل، دو گودال حفر شد.

این دانشجوی رشته باستان شناسی معتقد است: در اغلب حفاری‌های غیر مجاز صورت گرفته در ریز، بخش زیادی از مواد فرهنگی تخریب یا دور ریخته شده است، این در حالی است که در حفاری‌های باستان‌شناختی نوین تمام مواد حتی دانه‌های گیاهی مورد مطالعه علمی قرار می‌گیرند و از آنها در شناخت دقیق‌تر گذشته استفاده می‌شود.

محمدزاده در بخش پایانی گفتگو تصریح کرد: اقدام به تخریب آثار فرهنگی بخش ریز هم به مانند اغلب محوطه‌های باستانی کشور به طمع دست‌یابی به گنج صورت گرفته است که کاری غیر علمی و مخرب است، این اقدامات مخرب نتیجه زیان‌بار برای میراث فرهنگی منطقه به همراه داشته است.

اندیشه واهی یافتن گنج  دلیل حفاری ها غیرمجاز بود

وی بیان داشت: یکی از آثار مخرب آن، رواج اندیشه واهی گنج یابی در ذهن افراد معدودی است که تا امروز باعث افزایش روند تخریب محوطه های باستانی شده است.

فضل الله محمدزاده در پایان گفت: محوطه های باستانی و آثار فرهنگی باقی مانده از پیشینیان ما در دشت ریز ثمره رنج و تلاش و نیز صدها سال زندگی با فراز و نشیب های گوناگون است؛ محوطه هایی که نشان دهنده ی چگونگی رویارویی با مشکلات و جبران کمبود های محیطی در این دشت در گذشته های دور است باید از این منابع تجدید ناپذیر فرهنگی بهره برداری صحیحی صورت گیرد منابعی که متعلق به همه است نه معدود افرادی کوته فکر که جز غارت و تخریب این منابع ارزشمند هدف دیگری ندارند.

احساس مسئولیت همگانی و مواظبت های مسئولان می تواند جلوی حفاری های غیرمجاز بگیرد

نائب رئیس شورای اسلامی شهرستان جم در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: تمدن ایرانی دارای قدمت چند هزار ساله است و هر تکه ای از این خاک پهناور دارای ارزش تاریخی است.

حسین محدثی افزود: آثار باستانی و تاریخی هر منطقه پیشینه تاریخی آن منطقه محسوب می‌شود، بخش ریز نیز از حیث داشتن این آثار و ابنیه باستانی بی نصیب نبوده است و آثار قدیمی فراوانی در دل خویش جای داده است که اکثر بزرگان و ریش سفیدان، آنها را به دوران گبر و فرنگ در اصطلاح محلی منتسب می دانند.

محدثی تصریح کرد: آثاری از جمله بناهای ساروجی شامل برکه‌ها، چاه‌ها، آسیاب‌ها، جداول و آب‌راه‌ها، سدها، قنات‌ها و قلعه ها است که قطعا این آثار دارای ارزش و اعتبار فراوانی است و میراثی همگانی است.

وی با بیان اینکه لازم است که برای حفظ و نگهداری و مرمت این آثار ارزشمند باستانی همگان تلاش شود، ادامه داد: با توجه به پراکندگی جغرافیایی ایران اسلامی و اینکه خیلی از این آثار در مناطق متروکه واقع شده است، حفظ و حراست این آثار برای نهادهای دولتی از جمله میراث فرهنگی و گردشگری کاری سخت و دشوار باشد.

حسین محدثی تاکید کرد: احساس مسئولیت همگانی و مواظبت‌های مردمی در کنار دلسوزی این مسئولان می‌تواند جلوی تخریب و حفاری‌های غیر مجاز افراد سودجو بگیرد.

محدثی در پایان ابراز امیدواری کرد: که به ارزش و اهمیت این آثار تاریخی و باستانی ارزشمند بیشتر پی ببریم و میراث دار خوبی برای پیشینه خود باشیم، همانگونه که امروزه شهروندان نسبت به محیط زیست و منابع طبیعی منطقه خویش احساس مسئولیت بیشتری می کنند، سعی در حفظ و نگهداری آنها کنیم.

گزارش: ابراهیم قیصری