آینه جم؛ حفاری های غیرمجاز محوطه های باستانی کشور به خصوص در یک دهه ی گذشته ضربات جبران ناپذیری برپیکره ی تاریخ وفرهنگ سرزمین ما وارد آورده است. محوطه هایی که نشان دهنده ی سابقه ی درخشان فرهنگی سرزمین ما هستند.دراین میان متاسفانه محوطه های باستانی دشت میان کوهی ریز هم ازاین حفاری ها درامان نمانده اند.
نویسنده:فضل الله محمدزاده- دانشجوی کارشناسی باستان شناسی
مقاله حاضربه بررسی تنها بخشی ازحفاری های غیر مجاز صورت گرفته واثرات مخرب آن درچهار محوطه ی دشت میان کوهی ریز با محوریت شهرهای ریز، انارستان ، روستای حرمیک وکمّه می پردازد.
* * *
درسال 1388 تل قلعه حرمی اناری درارتفاعات شهر انارستان برای نخستین بار موردهجوم حفاران غیر مجاز قرارگرفت ودرپی آن بنایی کوچک که ظاهرا زیر زمین بنایی بزرگتر بود از زیرخاک نمایان شد.
در روزهای نخستین پس ازاین حفاری غیر مجازسروصدای زیادی پیرامون این جریان بلند شد ؛به گونه ای که روزانه افراد زیادی ازمحل این حفاری و زیرزمینی که طی آن پدیدارشده بود دیدن میکردند . خیلی زود سروصداهای پیرامون این جریان خوابید و موضوع به دست فراموشی سپرده شد.اما آنچه اهمیت داشت این بود که این حفاری غیر مجازو به دنبال آن بعضا تخیلات شاخ وبرگ داده شده مبنی براینکه دراین محل گنج پیدا شده وکلی حرف های بی اساس دیگر باعث شد تا اندیشه ی واهی یافتن گنج در ذهن تعدادی افراد سودجو گنجانده شود وبه دنبال آن تا به امروزحفاری های غیر مجازمحوطه های باستانی در دشت ریز روند فزاینده ای یابد که بدون تردید نتایج زیانباری برای میراث فرهنگی دشت ریز به همراه داشته است.
ازطرفی دیگر این جریانات همز مان بود با تبلیغات گسترده ی دستگاه های فلز یاب که در واقع سو استفاده ای آشکاراز درک وفهم معدودی ازافراد جامعه به منظوردستیابی به درآمدهای حاصل ازفروش این دستگاه ها بود. در مدت زمانی نه چندان طولانی ده ها پوستر تبلیغاتی به درو دیوارها چسبانده شد و همین کافی بود تا برخی فقط با دیدن این پوسترها تصورکنند که این دستگاه ها آنها را به گنج میرساند.
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه ی حرمی اناری. سال 1388. گودالی به عمق حدودا 2 متر و حفره ای ته گودال که به بنای احتمالی زیر زمین راه پیدا میکرد.)
تل قلعه ی حرمی اناری بین سالهای 1388 تا 1391 حداقل پنج بار دیگر مورد هجوم حفاران غیر مجاز قرار گرفت و در نتیجه آن زیر زمینی که در اولین حفاری غیر مجاز سر ازخاک درآورده بود به کلی تخر یب و مواد فرهنگی آن شامل بقایای معماری ، خرده های سفال وقطعات استخوان ازجای اصلی خود درخاک جابجا شده وبرسطح تل پراکنده شدند؛ که به موجب آن نظم لایه ویا لایه های فرهنگی تل قلعه در سطحی وسیع برای همیشه به هم خورد وارزش مطالعاتی اش را به میزان زیادی از دست داد .
مجموعا بر سطح تل قلعه ی حرمی اناری تعداد پنج گودال حفاری غیر مجاز ایجاد شده است. تعدادی از این گودال ها درمراحل بعد توسط حفاران غیر مجاز توسعه داده شده اند .
1 – گودالی که درابعاد 70/7 در7 متر ایجاد شده است ودرپی آن بنای زیر زمین به کلی تخریب شده؛ این گودال بزرگترین گودال حفر شده بر روی این تل است.
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه ی حرمی اناری . گودال شماره ی 1 )
2– گودالی که وسط آب انبارموجود بر روی این تل حفر شده و کف آنرا تخریب کرده است.
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه حرمی اناری . گودال شماره ی 2 )
( حفاری غیرمجاز. تل قلعه حرمی اناری . گودال شماره ی 2 )
3 – گودالی به عمق 6 متر که بیشتر به چاه شبیه است و بین گودال های شماره ی 1 و2 حفرشده و در نهایت گودال های شماره ی 4 و5 که در جهت شرق گودال شماره ی 1 حفرشده اند و در نتیجه حفرآنها نیز بخش دیگری از بقایای معماری موجود بر روی این تل از بین رفته است .
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه حرمی اناری . گودال شماره ی 3 )
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه ی حرمی اناری . گودال شماره ی 3 )
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه ی حرمی اناری . گودال شماره ی 4 )
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه ی حرمی اناری . گودال شماره ی 5 )
درسال 1390 تل کمّه مجددا مورد حفاری غیرمجاز قرارگرفت. تل کمّه در فاصله ی تقریبی یک کیلومتری جنوب گلوبردکان قرار دارد. شهرت این تل به سبب چاه عمیقی است که در گذشته بر روی آن حفر شده است. درکنار این چاه توسط حفاران غیر مجاز در سال 1390 گودالی به عمق کمتر از یک متر حفر شد. که به پدیدار شدن یک برکه ی ساروجی کوچک انجامید و متاسفانه نیمی از این برکه تخریب شد.
( تل کمّه )
( چاه عمیق تل کمّه )
( حفاری غیر مجاز. تل کمّه . 1390 )
ازسال 1390 تا 1393 تعداد گودال های حاصل از حفاری غیرمجاز بر روی تل کمه به یازده عدد رسیده است که آمار تکان دهنده ای است. دربخش زیر تصویر تعدادی از گودال ها قرار دارد.
( حفاری غیرمجاز. تل کمّه )
( گودال بزرگ با ابعاد تقریبی3 در3 متر که پس ازحفر توسط حفاران غیر مجاز پر شده تا موجب جلب توجه نگردد. تل کمّه )
( حفاری غیر مجاز. تل کمّه )
( حفاری غیر مجاز. تل کمّه . قبل از سال 1390 )
متاسفانه از اینگونه حفاری های غیر مجاز در دیگرنقاط دشت ریز هم صورت گرفته است که از آن جمله اند؛ بنایی ساروجی درارتفاعات شهر ریز، تل قلعه ی حرمیک و تعدادی محوطه ی دیگر که بحث در مورد آنها از حوصله ی این نوشتار خارج است.
درارتفاعات شهرریز گودالی با ابعاد حدودا 3 در 3 مترحفر شده که بنایی با مصالح سنگ و ساروج را به صورت تخریب شده نمایان ساخته است.
( حفاری غیر مجاز . ارتفاعات ریز. سال ؟ )
( حفاری غیر مجاز . ارتفاعات ریز. سال ؟ )
روستای حرمیک به خصوص در بخش ریز از جمله نقاطی است که همواره به دارا بودن سابقه ی تاریخی طولانی شهر ت داشته است. (احتمالا) در سال 1392 برای نخستین بار تل قلعه ی حرمیک مورد هجوم حفاران غیر مجاز قرار گرفت و در پی آن بر روی بلند ترین نقطه ی این تل دو گودال حفر شد.
( حفاری غیر مجاز . تل قلعه ی حرمیک احتمالا سال 1392 )
( حفاری غیر مجاز. تل قلعه ی حرمیک. احتمالا سال 1392 )
جمع بندی ونتیجه گیری
دراغلب حفاریهای غیر مجازصورت گرفته دردشت ریز بخش زیادی از مواد فرهنگی تخریب یا دور ریخته شده است. این در حالی است که در حفاریهای باستان شناختی نوین تمامی مواد حتی دانه های گیاهی مورد مطالعه ی علمی قرار گرفته و از آنها درشناخت دقیق تر گذشته استفاده می شود.
محوطه های تل قلعه ی حرمی اناری وتل کمّه مورد تخریب بیشتری قرار گرفته اند. بنابر این در اینجا بیشتر به آنها پرداخته شد. درمقابل تل قلعه ی روستای حرمیک و محوطه ای در ارتفاعات شهر ریز به نسبت دو محوطه ی بالا در سطح محدود تری مورد تخریب قرار گرفته اند که البته موجب خرسندی است .
اقدام به تخریب آثار فرهنگی دشت ریز هم به مانند اغلب محوطه های باستانی کشور به طمع دستیابی به گنج صورت گرفته که کاری غیر علمی و مخر ب است. این اقدامات مخرب حداقل دو نتیجه زیانبار برای میراث فرهنگی دشت ریز به همراه داشته است.
1 – تخریب بخشی از آثاری که به خوبی نشان دهنده ی سابقه ی طولانی ودرخشان فرهنگی در دشت ریز هستند .
2 – رواج اندیشه واهی گنج یابی در ذهن معدودی از افراد که تا به امروز باعث افزایش روند تخریب محوطه های باستانی شده است.
باید توجه داشت که محوطه های باستانی و آثار فرهنگی باقی مانده از پیشینیان ما در دشت ریز ثمره رنج و تلاش و نیز صدها سال زندگی با فراز و نشیب های گوناگون است . محوطه هایی که نشان دهنده ی چگونگی رویارویی با مشکلات وجبران کمبودهای محیطی در این دشت درگزشته های دور است . بنابراین منصفانه است که از این منابع تجدید ناپذیر فرهنگی بهره برداری صحیحی صورت گیرد. منابعی که متعلق به همه است نه معدود افرادی کوته فکر که جز غارت و تخریب این منابع ارزشمند هدف دیگری ندارند .
هدف نگارنده از نگارش مقاله ی حاضر مطرح کردن جریان نامطلوب حفاری های غیر مجازمحوطه های باستانی – فرهنگی دشت میان کوهی ریز در جریان فکری حاکم بر بخش ریز است که به خصوص با توجه به بالا رفتن میزان تحصیلات دانشگاهی به ویژه در میان نسل جوان انتظار می رود که به این مهم نیز توجهی در خور صورت گیرد. تا بلکه با توجه به این جریان مخرب و حساسیت نسبت آن ، تخریب ها کمتر شود.
[کد خبر:AJ4292]
