ابوالحسن عالی| کارشناس ارشد مهندسی آب وهیدرولیک

به نظر می رسد مردم و مدیران استان بوشهر با چالشی بزرگتر و خطرناکتر از چالش فعلی آب (کاهش جدی ورودی آب از کازرون) فاصله چندانی ندارند و آن کاهش قابل ملاحظه و قطع آب ورودی از منبع اصلی تامین آب استان (سد کوثر) است. به عبارتی درحالی که همه توجهات به سمت آب کازرون معطوف شده، خطر بزرگتر که در سد کوثر استان کهکیلویه و بویراحمد درحال رخ نمایی است، مورد کم توجهی واقع شده است.

یکم: نیاز آبی استان

طبق آمار رسمی وزارت نیرو، سالانه حدود ۱۲۵میلیون مترمکعب آب در شهرها وروستاهای استان بوشهر توزیع می شود که حدود دو سوم آن از سد کوثر تامین شده و مابقی از منابع دیگر مثل  کازرون و بخش ناچیزی هم از چاههای داخلی استان و دو آبشیرین کن 10 هزارمتر مکعبی تامین شده است.

این درحالیست که طبق سرانه مصوب و ابلاغی وزارت نیرو نیاز آبی شهرها و روستاهای استان حدود 80 میلیون متر مکعب در سال است. به عبارتی وزارت نیرو می گوید 45 میلیون متر مکعب بیش از سرانه مصوب آب توزیع می کند که البته باید بخش عمده آن را هدر رفت دانست.

دوم: آب موجود

طی هفته جاری مدیریت آبرسانی کوثر اعلام کرد: ذخیره آب پشت این سد درتیرماه سال جاری 242 میلیون متر مکعب است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 100میلیون متر مکعب کاهش داشته است.

وضعیت آب دریافتی از منابع آبی کازرون هم که مشخص است و دیگر گفتن ندارد، طوری که باید به تدریج آماده صفر شدن آب ورودی از کازرون بود.

سوم: سد کوثر

از اهداف احداث سد کوثر، تأمین آب شرب در بخش‌هایی از پنج استان کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر، فارس و هرمزگان با جمعیت تحت پوشش 2.5 میلیون نفر برای افق 1400 و همچنین تامین آب صنعت در استان‌های بوشهر و کهگیلویه وبویراحمد، تأمین آب کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد، کنترل سیلاب مخرب رودخانه خیرآباد بوده است.

از میزان آب خروجی سد کوثر افزون بر 105 میلیون مترمکعب برای آب شرب، 3.5 میلیون مترمکعب در حوزه صنعت و 60 میلیون مترمکعب نیز در خصوص کشاورزی استفاده می‌شود. حدود 165 میلیون مترمکعب از آب سد کوثر نیز تبخیر یا تخلیه سیلاب می شود.

چهارم: شرح فاجعه

۱- مخزن این سد در تراز نرمال خود می تواند حدود 600 میلیون مترمکعب آب را ذخیره کند. ولی اکنون تنها حدود چهل درصد حجم مخزن سد از آب پر است، یعنی 60 درصد ظرفیت خالی.

۲-مراجعه به آمار اعلامی شرکت آب منطقه ای کهکیلویه وبویر احمد و مرور وضعیت بارش های این استان و میزان آب ذخیره در سد کوثر طی چهار سال اخیر نشان می دهد با تداوم خشکسالی ها، وضعیت وخیم تر می شود.

در فروردین ماه سال ۹۳ بیش از نود درصد حجم مخزن سد کوثر پر بوده است، یعنی تقریبا بیش از ۵۰۰ میلیون مترمکعب موجودی آب داشته است، در حالیکه میزان بارش در حوضه بالادست سد تقریبا هفتاد درصد میانگین بارش بلند مدت بوده است.

در فروردین ماه سال ۹۵ حجم ذخیره آب سد کوثر به حدود ۳۸۰میلیون متر مکعب رسیده است.

در فروردین ۹۶ ذخیره آب سد کوثر به ۳۵۰ میلیون متر مکعب  رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 30 میلیون متر مکعب کاهش نشان می دهد.

در فروردین ۹۷ نیز ذخیره آب سد به 260 میلیون متر مکعب کاهش یافت. رقمی  که در مقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته، ۹۰ میلیون متر مکعب کاهش را نشان می دهد.

براساس اعلام مدیریت سد کوثر، این ارقام در تیرماه سالجاری به ۲۴۰میلیون متر مکعب کاهش یافته و البته این روند تا شروع بارشهای فصل جدید آبی تداوم خواهد داشت.

۴-اگر فرض کنیم از میزان آب ذخیره شده مخزن سد هیچگونه حجمی جهت صنایع نفت و گاز گچساران، کشاورزی شهرستان گچساران و اراضی بهبهان و دشت زیدون تخصیص نیابد و حتی حقابه زیست محیطی برای کنترل کیفیت آب رودخانه زهره خوزستان (۷۰ میلیون مترمکعب در سال) هم داده نشود، با ادامه شرایط خشکسالی و کاهش بارندگی در منطقه که موجب خشک شدن صدها چشمه در کهگیلویه و بویراحمد و افت برخی دشت‌های این استان تا 20 متر شده، باید ظرف چند سال آتی فکری اساسی به حال منابع آبی جایگزین سد کوثر شود. سال هایی که طولانی نیست و شاید از پایان دولت مستقر هم تجاوز نکند.

۲۴۲ میلیون متر مکعب فعلی آب پشت سد کوثر و از سویی نیاز ۱۰۵ میلیون متر مکعبی سالانه آب شرب پنج استان از این سد، علامت سوالی بزرگ پیش روی ما قرار می دهد.

۵-توجه کنیم اگر بارش ها نتواند به کمک سد کوثر بیاید و مصرف در بوشهر و چهار استان دیگر با همین سبک و سیاق ادامه یابد، حداقل استان ما بوشهر که فقیرترین منابع آب شیرین را دارد، با فاجعه ای بزرگ در آستانه قرن جدید مواجه خواهد شد که ابعاد و گستره آن با بی آبی های فعلی قابل مقایسه نخواهد بود.

به عبارتی؛ اگر تنها دو سال دیگر وضعیت بارش ها در بالادست سد کوثر به روال سال آبی جاری باشد، در ابتدای سال سوم عملا آبی در مخزن سد باقی نمی ماند که به مصرف کنندگان پایین دست اختصاص یابد و ابعاد فاجعه قطعا تاریخی خواهد بود.

۶- جالب اینکه افق طرح آبرسانی سد کوثر سال ۱۴۰۰ است. به عبارتی سد کوثر اگر همه پارامترهایش مانند بارش های بالادست و میزان رشد مصارف پایین دست بصورت نرمال باشد (که اینگونه نبوده) تنها تا افق ۱۴۰۰ جوابگوی مصارف ناشی از رشد جمعیت و طرحهای توسعه ای صنعتی و کشاورزی است و بعد از 1400، مناطق پایین دست در پنج استان باید برای منابع آبی مکمل یا جایگزین سد کوثر فکری نمایند.

تصور بفرمایید سال 1400 فرا رسیده است. مدیران ما چه فکری برای تامین آب مردم نموده اند و چه طرح عملی و اساسی تدوین شده تا راهی پیش پای خود و مردم بگشایند؟

پنجم: اتاق بحران آب

۱- تشکیل اتاق دایمی بحران آب در استانداری بوشهر با مشارکت کلیه ذینفعان آب استان ضروریست، کارگروهی که شامل مدیران دستگاه های اجرایی مرتبط، نمایندگان مجلس، نماینده شوراهای شهری و روستایی استان، تشکل های صنفی کشاورزان، صنایع، گروههای مردم نهاد، نمایندگان مطبوعات و رسانه ها، کارشناسان مستقل و... باشد و فعالیتش تا زمان به تعادل رسیدن منابع و مصارف آبی استان ادامه یابد.

۲-  تدوین نقشه راه حرکت به سمت نقطه تعادل در منابع و مصارف آب  طی یک طرح مطالعه شده جامع ضروریست. قطعا افق طرح پیشنهادی و زمان رسیدن به نقطه تعادل نمی تواند و نباید طولانی باشد.

۳- حرکت سریع، هماهنگ و واقعی بسوی سرانه های مصرف آب شرب و صنعت به همراه تدوین الگوی کشت در استان براساس آنالیز اقتصادی تولیدات کشاورزی جدیست. قطعا استانی که آب ندارد نمی تواند تولید کننده محصولات آب بر باشد.

ششم: دنیایی واقعی یا دنیایی ساختگی

در پایان ذکر این نکته ضروریست که استقرار سامانه ای برای ارزیابی عملکرد و سنجش آمار اعلامی توسط دستگاهها و نهادهای اجرایی ذی مدخل در اتاق بحران آب ضروریست. به هر حال دستگاه ذینفع اگر هم بخواهد به دلیل ساختارش نمی تواند آمار واقعی از عملکرد خود ارایه دهد؛ از این رو در تمام دنیا سامانه ای شفاف برای رصد واقعی عملکردها و تعهدات سازمان ها تعریف شده است.

در همین خصوص می توان به ماجرای هدفمندی یارانه ها اشاره کرد. بعد از شروع پروژه هدفمندی و افزایش قیمت حامل های انرژی، تمامی دستگاههای ذیربط به موجب قانون مکلف به افزایش بهره وری و کاهش هدررفت در خدمات توزیعی (نظیر آب، برق، سوخت و...) شدند. همچنین آمارهای سالیانه برای این کار تنظیم و ارایه شد، آمارهایی که همه چیز را گل و بلبل نشان می داد و توپ را کامل به سوی دروازه مصرف کننده شوت می کرد.

اما کیست که نداند اکثر این ارقام از دقت لازم برخوردار نبود و به نتیجه نرسید. از این رو، در اتاق بحران آب نباید بین دنیای ساخته شده برای مردم توسط آمار دستگاه های اجرایی و دنیایی که مردم درآن زندگی و بصورت روزمره احساس می کنند تفاوت های فاحش و غیرقابل درکی باشد که قطعا نتیجه ای ندارد.

 

* خلیج فارس

[کد خبر:AJ25254]