امید زاهد

طبق وعده مسئولان، خبرها از فعال شدن دو قطعه از راه آهن بوشهر به طول 25 کیلومتر در آینده نزدیک دارد. در واقع نصف مسیری که انگلیسی ها بیش از صد سال پیش، بین بوشهر و برازجان احداث کردند.

این خبر البته مرا به یاد اشعار مرحوم «نسیم شمال» انداخت: راه‌آهن می‌کشند آخر قطار اندر قطار/ آب شیرین می‌چشند این ساکنان شوره زار/ کس دگر قحطی نمی بیند در این شهر و دیار/ هر گدایی می خورد مرغ و فسنجان ای نسیم (سید اشرف الدین حسینی)

با این مقدمه بد نیست نگاهی به گذشته راه آهن بوشهر هم داشته باشیم.

اهمیت راه آهن بوشهر و لزوم آبادانی بنادر جنوب را روزنامه حبل المتین حدود 120 سال پیش این چنین مطرح کرد «...اسباب ساختن راه آهن در بنادر کمال سهولت را دارد. مثلا با کمال سهولت می توان ساختن راه آهن را از هند و انگلستان در بوشهر آورد و از بوشهر خط راه آهن کوچکی را به معادن آهن فارس برد و آن وقت در معادن فارس کار کرده، خط راه آهن را در تمام ایران کشید. بهترین وسیله آبادی مملکت ایران، تعمیر بنادر است...».  با این وجود بعد از گذشت بیست سال از نگارش آن مقاله، ساخت راه آهن بوشهر آغاز شد؛ اما بدست اجنبی!

آغاز و پایان راه آهن بوشهر هم جدای از مسائل سیاسی حاکم بر کشور نبود. روس ها در شمال و انگلیسی ها در جنوب منافع خود را دنبال می کردند.

در جنگ جهانی اول انگلیسی‌ها از سه نقطه خاک ایران خط آهن فرعی کشیدند. یکی از بغداد تا قصر شیرین و دیگری از مرز هند تا زاهدان و خط آهن دیگر از بوشهر تا برازجان بود. راه آهنی که هشتمین راه‌آهن ایران بود و به طول 50 کیلومتر توسط انگلیسی ها احداث شد که بوشهر را به برازجان متصل می کرد. کارگران هندی به همراه کارگران بومی منطقه به کار گماشته شدند.

راه آهن در آغاز برای استفاده نظامی به کار گرفته شد. هر چند خرابکاری ها در مسیر قطار از سوی خان های محلی با عنوان مبارزات ضد استعماری انجام می شد، به هر ترتیب چندی بعد برای جابجایی مال التجاره و مسافر مورد استفاده عموم قرار گرفت. در سال 1299 خورشیدی بود که جنرال کنسولگری انگلیس مقیم بوشهر دستور توقف کار راه آهن بوشهر را صادر و پیشنهاد خرید آن را به دولت ایران مطرح کرد.

دولت وقت برای خرید راه آهن موافقت خود را اعلام کرد و در بندر بوشهر جلسه ای با حضور تجار و بازرگانان تشکیل شد. تجار بعد از تشکیل کمپانی خرید راه آهن، مشارکت در خرید آن را منوط به توسعه خط آهن به استان فارس کردند. علیرغم میل دولت مرکزی برای خرید راه آهن بوشهر به قیمت عادلانه بعد از مذاکره با انگلیسی ها، متاسفانه در بندر بوشهر عزمی و همتی برای خرید راه آهن با وجود تجار ثروتمند، صورت نپذیرفت و انگلیسی ها در همین سال شروع به جمع آوری خط راه آهن کرده و به کلی آن را برچیدند و از ایران خارج کردند.

برای ایران و بوشهر امروز این پرسش مطرح است که چطور انگلیسی ها بیش از صد سال پیش، توانستند راه آهن بوشهر – برازجان را برای حفظ منافع خود احداث کنند، حال آنکه دولتمردان ما هنوز اهمیت و لزوم راه آهن را با توجه به اوضاع منطقه و اولویت های اقتصادی استان بوشهر، به درستی درک نکرده اند و بودجه اش در چم و خم اعتبارات ملی گرفتار است!

راه آهن بوشهر به نوشته هفته نامه خلیج فارس همچنان «در ایستگاه وعده هاست». چطور می شود در ایران امروز، تا نوبت به استان بوشهر می رسد، با کمبود اعتبارات مواجه هستیم، آن هم استانی گه قلک و گاو صندوق کشور محسوب می شود.

مسئولان استانی ما که گرفتار سیاست زدگی های روزمره و تسویه حساب های بین خودشان بوده و هستند، ای کاش وقتی هم برای برنامه ریزی های کوتاه و بلند مدت اقتصادی برای استان بوشهر اختصاص بدهند. این راه آهن همت بلند می خواهد، بودجه کلان را همت‌های بلند به صندوق خزانه می آورد و نمایندگان مجلس ما! باید خواسته مردم استان بوشهر را هر روز فریاد کنند. که اگر مردم بوشهر صدای فریادهای شما را برای راه آهن بوشهر شنیدند و ایران هم شنید، آن موقع شنیدن صدای سوت قطار هم دور از دسترس نخواهد بود!