در روزهای گذشته فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که مرگ ماهی‌ها را در ساحل منطقه ویژه اقتصادی پارس نشان می‌داد که باعث نگرانی دوستداران محیط زیست و اقشار مختلف مردم گردید اگرچه در ابتدا خبرگزاری های مختلف نشت مواد نفتی را دلیل تلف شدن ماهی ها اعلام کردند ولی پس از بررسی کارشناسان و ازمایش روی ماهی ها مشخص شد که  علت مرگ آلودگی نفتی و شیمیایی نبوده است و با توجه به اینکه تنها لاشه دو گونه  تن ماهی به نام زرده و هور در ساحل دیده شده است احتمال داده شد علت این حادثه  بیماری خاص در این نوع ماهی بوده و از طرفی بنا به گفته مردم ساکن در منطقه  بعلت فروش نرفتن این ماهی در بازار و ارزش ریالی کمی که دارند در دریا رها شده و به ساحل امده باشند.این مساله و حوادث مشابهی که طی سالیان اخیر در خلیج فارس اتفاق افتاد دلیلی شد تا در این مقاله بطور مختصر محیط زیست خلیج فارس،الودگی های نفتی و راههای مقابله با آن بررسی شود.

خلیج فارس که پس از خلیج مکزیک و خلیج هادسون درکانادا سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می‌آید دارای تنوع زیستی بسیار زیادی میباشد و یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های موجودات دریایی میباشد و تقریبا 750 گونه آبزی در خلیج فارس شناسایی شده است و اعتقاد بر این است که 50 درصد دیگر از این تنوع زیستی هنوز ناشناخته مانده است.

همچنین خلیج فارس دارای شرایط خاص زیست محیطی و طبیعی است و با دریاها و گستره های آبی دیگرتفاوت هاي زيادي دارد،خصوصيت نيمه بسته بودن خليج فارس همراه با پايين بودن ميزان جابجايي و تبادل آب با اقيانوس هند که حدود 3 تا 5 سال زمان لازم است که آب خلیج فارس تعویض گردد، كمبود ميزان بارندگي سالانه وكافي نبودن آبهاي ورودي به آن همراه با تبخير بيش از میزان تغذیه و شوری بیش از میانگین معمول، به طور طبيعي ظرفیت خليج فارس را در زمينه پخش و پراكندگي و خود پالايي آلودگي ها محدود ساخته است ،از طرفی  خليج فارس به علت داشتن ذخاير عظيم نفت و ميدا نهاي بزرگ گازي به بزرگترین مخزن انرژی جهان تبديل شده است و  اصلی ترین دلیل الودگی خلیج فارش نشت مواد نفتی یه آن می باشد، فعالیتهای حفاری، استخراج، پالایش، احداث تأسیسات نفتی و انتقال و صادرات مواد نفتی روزبروز در حال گسترش است و الودگی رو به افزایش را به محیط زیست دریایی تحمیل میکند، علاوه بر این فرسوده بودن خطوط لوله انتقال نفت که زیر آب‌های خلیج فارس نفت را از ساحل به دریا یا از دریا به ساحل منتقل می‌کنند و بعضا بیش از ۶۰ سال قدمت دارند باعث افزایش احتمال نشت نفت در خلیج فارس شده است. همچنین حرکت شناورهای نفت‌کش در خلیج فارس باعث می‌شود میلیون‌ها تن آب توازن از نقاط مختلف دنیا توسط این شناورها به آب‌های خلیج فارس و آلودگی‌های مختلفی را وارد آب این دریا کند.

 
آثار فیزیکی برجا مانده از نشت مواد نفتی بصورت لکه نفتی روی سطح آب باقی می‌ماند و با جریان آب به سمت سواحل می‌آید و این آلودگی‌های نفتی می‌تواند اکوسیستم را دچار مخاطره و چهره ساحل را بسیار زشت کند.علاوه بر این آثار غیرمستقیم باقیمانده از نشت نفت در دریا که معمولا مورد توجه قرار نمی‌گیرد، تجزیه آن در آب دریا است که به دلیل پایداری بالا و ماندگاری طولانی در آب دریا باعث ورود ترکیبات سرطان‌زا یعنی ترکیبات هیدروکربن‌های پلی آروماتیک PHA به دریا می‌شود.

این ترکیبات به‌ مرور توسط آبزیان فیلتر کننده مصرف می شود و در بدن این آبزیان ذخیره میشود  وبه دلیل پایداری بالا در نهایت از طریق زنجیره غذایی و همراه با اثر تجمع زیستی BIOACCUMULATIONبه بدن انسان‌ها وارد می شود.

این مواد نفتی بر سلامتی آبزیان و انسان‌ها آثار مخرب تری  بر جای می گذارد.همچنین ترکیبات فلزات سنگین که از پساب تاسیسات پالایشگاهی و پتروشیمی یا پایانه های صادرات این محصولات به آب دریا سرازیر می شود نیز به همین صورت  در بدن آبزیان فیلتر کننده رسوب می کند.

برای مقابله با الودگی اب خلیج فارس در درجه اول باید از نشت مواد نفتی به خلیج فارس تا جای ممکن جلوگیری شود که بدین منظور باید در درجه اول استانداردسازی تجهیزات پالایشگاهی، سکوهای نفتی و خطوط انتقال دریایی نفت و گاز مد نظر قرار گیرد همچنین تاسیسات بهره برداری پتروشیمی ها و  پایانه های نفتی خلیج فارس به‌صورت دقیق نظارت‌ و پایش‌ شوند و هربخشی که سهل انگاری کرده است و ایجاد آلودگی می کند با جرایم شدید روبه‌رو شود تا شرکت‌های نفتی و شرکت های نفتکش به فکر استانداردسازی تاسیسات و لوازم‌ و کنترل شناورهای خود باشند و بهتر است نظارت به صورت سنتی و دفعات مشخص نمونه گیری در شبانه روز تا جای ممکن جای خودش را به استفاده از روش هایی مانند نصب انالایزر انلاین در محل تخلیه پساب ها به دریا بدهد که بطور شبانه روزی الاینده ها پایش شده و به سرعت در صورت افزایش الاینده ها مسؤلان مرتبط اطلاع یافته و از انتشار بیشتر جلوگیری شود.

همچین نظارت مستمر بر لوله های انتقال نفت زیر دریا و نظارت و حفاظت و ضخامت سنجی مستمر و همچنین عمل به قانون استفاده از دستگاه تصفیه در کشتی‌هایی که دارای آب ‌توازن هستند امری لازم است تا محیط زیست دریایی با تخلیه آب توازن مورد تهدید قرار نگیرد.همچنین استفاده از راههای جداسازی مواد الاینده در پسابها مانند انواع روش های جداسازی از جمله انواع برجهای جداسازی،رزین ها،انواع فیلترها،شناورسازی و خصوصا استفاده از غشاها که به عنوان یک روش نوین در دنیا در حال مطالعه واستفاده بیشتر است.
 
 برای مقابله با گسترش و نشت الودگی نفتی انتشار یافته در دریا امروزه استفاده از مواد شیمیایی بسیار رایج شده است، نقش این مواد در برطرف کردن آلودگی به این صورت است که لکه‌ های نفتی را که در سطح آب هستند در هم شکسته و آن را به ذرات ریز‌تری بدل می ‌کند و این ذرات به عمق‌ آب نفوذ کرده و رقیق می ‌شوند و سپس توسط میکروارگانیسم‌ های موجود در آب مورد استفاده قرار گرفته و تجزیه شده و درنهایت از بین می‌ روند،لازم به ذکر است دانشمندان در زمینه بیوتکنولوژی و کشف و تکثیر ميكروارگانيسم های نفت خوار(به خصوص باكتري ها، مخمرها، قارچ ها و ساير موجودات)  در حال مطالعه و پیشرفت می باشند خصوصا در سالهای اخیر و در مواردی استفاده از این نوع میکروب ها در جهت رفع لکه های نفتی نتایج عالی داشته است همچنین بازیافت مواد نفتی به طریق مکانیکی و استفاده از مواد جاذب از دیگر راههای رفع الودگی نفتی دریا می باشند.

* خلیج فارس