آینه جم-  دكتر اسدالله غلامپور

انرژی هسته‌ای و انتقال انرژی امن، از چالش‌های امروز تا سیستم‌های انرژی پاک فردا، گزارش جدیدی از آژانس بین‌المللی انرژی است که به چگونگی کمک به انرژی هسته‌ای می‌تواند به دو بحران بزرگ – انرژی و آب و هوا- که جهان امروز با آن مواجه است کمک کند. تهاجم روسیه به اوکراین و اختلالات در عرضه جهانی انرژی که به آن دامن زده است، دولت ها را وادار کرده است تا در استراتژی های امنیت انرژی خود تجدید نظر کنند و تمرکز بیشتری بر توسعه منابع متنوع تر و مبتنی بر داخلی داشته باشند. برای چندین دولت، انرژی هسته ای یکی از گزینه های دستیابی به این هدف است.

در عین حال، بسیاری از دولت‌ها در سال‌های اخیر بلندپروازی‌ها و تعهدات خود را برای رسیدن به انتشار خالص صفر دی اکسید کربن، افزایش داده‌اند. انرژی هسته ای و انتقال انرژی ایمن بر اساس گزارش شاخص آژانس بین المللی انرژی در سال 2021، خالص صفر تا سال 2050، نقشه راه برای بخش انرژی جهانی گسترش می یابد.

این کار را با بررسی عمیق نقش بالقوه انرژی هسته‌ای به‌عنوان منبع الکتریسیته کم انتشار که در صورت تقاضا برای تکمیل نقش اصلی انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد و خورشید در انتقال به سیستم‌های برق با انتشار خالص صفر دی اکسید کربن، انجام می‌ شود. در این زمینه، این گزارش به بررسی مشکلات پیش روی سرمایه گذاری هسته ای، به ویژه در اقتصادهای پیشرفته، در زمینه هزینه، عملکرد، ایمنی و مدیریت زباله می پردازد.

این چالش اضافی برای دستیابی به اهداف خالص صفر با انرژی هسته‌ای کمتر از آنچه در نقشه راه خالص صفر دی اکسید کربن، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی شده است، و همچنین انوع اهداف هزینه‌ای که می‌تواند انرژی هسته‌ای را قادر به ایفای نقش بزرگ‌تری در انتقال انرژی کند، در نظر می‌گیرد.

برای کشورهایی که انرژی هسته‌ای به عنوان بخش قابل قبولی از ترکیب انرژی آینده در نظر گرفته می‌شود، گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی، سیاست‌های بالقوه، تغییرات نظارتی و بازاری را که می‌تواند به منظور ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید اجرا شود، شناسایی می‌کند. همچنین به نقش فناوری‌های جدید، به‌ویژه راکتورهای کوچک مدولار، و توسعه و استقرار بالقوه آنها می‌پردازد. انرژی هسته‌ای می‌تواند نقش مهمی در ایجاد امکان انتقال امن به سیستم‌های انرژی کم انتشار داشته باشد.در بحبوحه افزایش قیمت سوخت و نگرانی های فزاینده امنیت انرژی، در بسیاری از کشورها شتاب برای انرژی هسته ای ایجاد شده، اما موفقیت آن، به دولت ها و صنعت بستگی دارد.بر اساس گزارش ویژه جدید آژانس بین المللی انرژی، در حالی که جهان با بحران جهانی انرژی دست و پنجه نرم می کند، انرژی هسته ای این پتانسیل را دارد که نقش مهمی در کمک به کشورها برای انتقال ایمن به سیستم های انرژی تحت سلطه انرژی های تجدیدپذیر ایفا کند.در کشورهایی که استفاده از انرژی هسته‌ای را ادامه داده یا افزایش می‌دهند، می‌توان اتکا به سوخت‌های فسیلی وارداتی را کاهش دهد، انتشار دی‌اکسید کربن را کاهش دهد و سیستم‌های برق را قادر سازد تا سهم بیشتری از انرژی خورشیدی و بادی را با هم ترکیب کنند.بر اساس گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی، انتقال انرژی هسته ای و انرژی ایمن، از چالش های امروز تا سیستم های انرژی پاک فردا، ساخت سیستم های انرژی پایدار و پاک بدون هسته ای سخت تر، پرمخاطره تر و گران تر خواهد بود. انژی هسته ای امروزه با داشتن نیروگاه های هسته ای در 32 کشور، دومین منبع انرژی کم انتشار پس از نیروگاه های آبی است. حدود 63 درصد از ظرفیت تولید هسته‌ای امروزی از نیروگاه‌هایی بدست می‌آید که بیش از 30 سال قدمت دارند، زیرا بسیاری از آنها پس از شوک‌های نفتی دهه 1970 ساخته شدند.اما طیفی از اقتصادهای پیشرفته و نوظهور اخیراً استراتژی های انرژی را اعلام کرده اند که شامل نقش های اساسی برای انرژی هسته ای و همچنین انگیزه های مالی قابل توجهی برای سرمایه گذاری در آن می شود.

فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است در شرایط امروز بحران جهانی انرژی، افزایش سرسام‌آور قیمت‌های سوخت‌های فسیلی، چالش‌های امنیت انرژی و تعهدات جاه‌طلبانه آب‌وهوایی، انرژی هسته‌ای فرصتی منحصربه‌فرد برای بازگشت دارد. با این حال، یک دوره جدید برای انرژی هسته ای به هیچ وجه تضمین نشده است. این بستگی به این دارد که دولت‌ها سیاست‌های محکمی را برای تضمین عملکرد ایمن و پایدار نیروگاه‌های هسته‌ای برای سال‌های آینده اعمال کرده و سرمایه‌گذاری‌های لازم از جمله در فناوری‌های جدید را بسیج کنند. صنعت هسته ای باید به سرعت مسائل مربوط به مازاد هزینه ها و تأخیر در پروژه ها را که ساخت نیروگاه های جدید در اقتصادهای پیشرفته را آزار داده است، برطرف کند. در نتیجه، اقتصادهای پیشرفته رهبری بازار را از دست داده اند، زیرا 27 راکتور از 31 رآکتوری که از سال 2017 شروع به ساخت کرده اند، طرح های روسی یا چینی هستند.

در مسیر جهانی آژانس بین‌المللی انرژی، برای رسیدن به انتشار خالص صفر تا سال 2050، انرژی هسته‌ای بین سال‌های 2020 تا 2050 دوبرابر می‌شود و ساخت نیروگاه‌های جدید در همه کشورهایی که به فناوری دسترسی دارند، مورد نیاز است. با این حال، تا اواسط قرن، انرژی هسته ای تنها 8 درصد از ترکیب انرژی جهانی را تشکیل می دهد که تحت سلطه انرژی های تجدیدپذیر است.

علیرغم اقداماتی که برای افزایش طول عمر برخی از نیروگاه های موجود انجام شده است، ناوگان هسته ای فعال در اقتصادهای پیشرفته می تواند تا سال 2030 بدون تلاش بیشتر به یک سوم کاهش یابد. در حالی که افزایش طول عمر نیروگاه نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی دارد، آنها معمولاً هزینه برق را به همراه دارند که در بیشتر مناطق با باد و خورشید قابل رقابت است. بر اساس این گزارش، برای حمایت از استفاده از انرژی هسته‌ای و افزایش ایمنی آن به سیاست‌های قوی نیاز است، اما این صنعت همچنین باید در ارائه پروژه‌های کمتر از هزینه و در حد بودجه کار بهتری انجام دهد تا تضمین کند که برق تولید شده از انرژی هسته‌ای رقابتی است.

تأمین مالی دولت برای بسیج سرمایه‌گذاری جدید، نه فقط برای کارخانه‌ها، بلکه برای توسعه آخرین فن‌آوری‌ها، ضروری باقی خواهد ماند. این به این دلیل است که به ندرت منابع مالی بخش خصوصی برای چنین دارایی های سرمایه بر و با عمر طولانی، به ویژه آنهایی که در معرض خطر سیاست قابل توجهی هستند، وجود دارد.

در مجموع 19 کشور در حال حاضر راکتورهای هسته ای در دست ساخت دارند که نشان دهنده حرکت اخیر در پشت انرژی هسته ای است که احتمالاً با افزایش اخیر قیمت نفت، گاز و برق بیشتر تحریک می شود. همزمان، انرژی هسته ای در برخی کشورها با مخالفت های عمومی و سیاسی مواجه است و آژانس بین المللی انرژی به کشورهایی که ترجیح می دهند از آن در ترکیب انرژی خود استفاده نکنند، توصیه ای نمی کند.

در مسیر صفر خالصِ دی اکسید کربن از سوی آژانس بین‌المللی انرژی تا سال 2050، نیمی از کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا اواسط قرن، ناشی از فناوری‌هایی است که هنوز از نظر تجاری قابل دوام نیستند. این شامل راکتورهای کوچک مدولار (SMRs) می شود که به طور کلی به عنوان راکتورهای هسته ای پیشرفته با ظرفیت کمتر از 300 مگاوات – یا حدود یک سوم یک نیروگاه سنتی تعریف می شوند. هزینه کمتر، اندازه کوچکتر و کاهش ریسک پروژه های SMR ممکن است پذیرش اجتماعی را بهبود بخشد و سرمایه گذاری خصوصی را جذب کند. راکتورهای کوچک مدولار (SMRs) همچنین می‌توانند از سایت‌های نیروگاه‌های سوخت فسیلی بازنشسته، با بهره‌گیری از انتقال موجود، آب خنک‌کننده و نیروی کار ماهر، دوباره استفاده کنند. اما استقرار موفقیت آمیز بلندمدت SMR ها منوط به حمایت قوی از سوی سیاست گذاران است که از هم اکنون شروع شده است، نه فقط برای بسیج سرمایه گذاری، بلکه برای ساده سازی و هماهنگ کردن چارچوب های نظارتی.

منبع: آژانس بین المللی انرژی June 2022