آینه جم- اسدالله غلامپور *
ایران دارای دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان است، اما یکی از کشورهایی است که بیشترین میزان فلرینگ گاز را دارد. در ایران سالانه بعلت فلر گاز طبیعی، حدود ۱۷ میلیارد متر مکعب گاز، سوزانده شده و به هوا میرود. مقداری که به طور بالقوه می توانست یک سوم نیاز برق کشور را تامین کند، در حالیکه نه تنها درآمدی برای کشور ایجاد نمیکند که سالیانه هزینه بالایی نیز بر کشور تحمیل نموده و علاوه بر این، عدم النفع استحصال صحیح آن، خود قصه ی دردناک دیگری در کنار ایجاد یکی از مهم‌ترین منابع آلودگی محیط زیست، است. شعله ور شدن گاز تصفیه نشده در میادین نفتی ایران، اکسید گوگرد تولید می کند و منجر به باران اسیدی و آلودگی محیط زیست می شود. باران اسیدی به درختان و پوشش گیاهی آسیب می رساند و همچنین می تواند آب های زیرزمینی را اسیدی کند. ارقام رسمی نشان می دهد که اگرچه تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۹ یک سوم عربستان سعودی بوده است، اما در همان سال شش برابر بیشتر از عربستان سعودی گاز شعله ور(فلر) تولید کرده است.
بانک جهانی گزارش می دهد که در سال ۲۰۱۹، ایران نزدیک به ۱۴ میلیارد متر مکعب گاز در فرآیند تولید نفت از دست داده است در حالی که ضرر عربستان سعودی در این مورد حدود ۲.۲ میلیارد متر مکعب بوده است. آمارها نشان میدهد سالیانه در جهان حدود ۱۵۰ میلیارد متر مکعب گاز سوزانده شده و موجب آلایندگی سطح کره زمین می شود. حدود ۷۵ درصد گازهای فلر متعلق به شش کشور است که کشور ایران از جمله آنهاست. ایران پس از روسیه دومین کشور دارای مشعل گاز سوز در میان کشورهایی است که با این موضوع مواجه هستند و ۱۲.۱ درصد گاز مشعل جهان را ایجاد میکند، اما اگر نسبت این میزان گاز مشعل به کل تولید نفت در نظر گرفته شود، ایران رتبه اول را به خود اختصاص می دهد؛ بعبارت دیگر ایران کم کارآمدترین کشور در بین شش کشور تولید کننده بیشترین گاز فلر، است. این در حالی است که حجم گاز مشعل شده در ایران ۲۱ برابر بیشتر از عربستان سعودی، چهار برابرِ آمریکا، دو برابرِ روسیه و کمی بیشتر از کل گاز شعله ور شده توسط نیجریه و عراق است. ایران در سال ۲۰۱۹ به ازای هر بشکه نفت نزدیک به ۱۲ متر مکعب گاز شعله ور، ایجاد کرده است.
در سال ۲۰۱۵، این رقم نزدیک به ۹ متر مکعب و در سال ۲۰۰۸ حدود هفت متر مکعب بود. به عبارت دیگر، میزان گاز هدر رفته در هر بشکه نفت در ۱۱ سال، بیش از ۵۷ درصد افزایش یافته است. در همین بازه زمانی، نیجریه موفق شده است این نسبت را به نصف کاهش دهد. اما چرا وضعیت ایران اینگونه است؟ چرا ایران هیچ انگیزه (یا توانایی) برای حل مسئله شعله ور شدن گاز ندارد؟ مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود درباره این موضوع، ترکیبی از عواملی را که معتقد است در این موضوع نقش داشته‌اند، انتخاب کرده است. از جمله «سهل انگاری» و این واقعیت که سرمایه گذاران خارجی در صنعت نفت ایران نقشی ندارند. نویسندگان مرکز پژوهش‌های مجلس، معتقدند: «ایران فاقد یک آژانس مستقل و قدرتمند است که بتواند شرکت ملی نفت را از طریق اعمال مجازات‌های لازم پاسخگو کند». علاوه بر این، بخش خصوصی نیز نقش مهمی در تولید نفت خام در ایران ندارد و در نتیجه تحریم ها، شرکت های نفتی بین المللی حاضر به سرمایه گذاری در ایران نیستند. در مجموع، عملاً، دولت ایران سیستم پیچیده ای ایجاد کرده است که نمی تواند به سرعت به مشکل ایجاد گازهای فلر، پاسخ دهد.
مجلس شورای اسلامی، این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده است، اما هیچ قدمی در جهت اعمال تغییرات ساختاری و حل مشکل بر داشته نشده است. با وجود هدف گذاری برنامه هفتم برای جمع‌آوری ۹۰ درصد گازهای مشعل، عملکرد تحقق یافته، بسیار اندک (کمتر از ۱۰ درصد) می باشد. کل سرمایه‌گذاری لازم برای جمع‌آوری عمده این گازها کمتر از ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود که معادل ارزش یک سال سوزانده شدن گازهای مشعل است. بر اساس گزارش بانک جهانی، در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱، ایران از نظر هدر رفت گاز طبیعی در بین کشورهای نفت خیز جهان رتبه اول را داشته است. بر اساس برآورد بانک جهانی طی این سال‌ها حدود ۶.۳ میلیارد مترمکعب به فلرینگ گاز طبیعی در میادین نفت و گاز ایران افزوده شده است.
میزان فلرینگ گاز در میادین نفت و گاز ایران در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۱۱.۱ میلیارد مترمکعب بوده که این رقم با افزایش ۶.۳ میلیارد مترمکعبی به ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ رسیده است که نشان می دهد در این مدت هدرروی گاز در ایران رشدی ۵۷ درصدی را تجربه کرده است. اگر میزان فلرینگ ایران را ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ در نظر بگیریم و بر اساس آمار BP با فرض متوسط گاز صادراتی به قیمت هر متر مکعب ۳۰ سنت، در حال حاضر سالانه حدود ۵ میلیارد دلار عدم النفع مستقیم از این محل وجود دارد، در حالیکه اگر استفاده از این میزان گاز را بعنوان خوراک پتروشیمی ها در نظر گرفته شود، این عدم النفع بالغ بر حدود ۱۶ میلیارد دلار خواهد بود. ایران در ۱۰ سال اخیر توانسته ظرفیت تولید گاز خود را افزایش دهد بنابراین بخشی از این رشد هدر رفت گاز به دلیل توسعه میادین گازی از جمله پارس جنوبی است، زیرا تولید گاز خام از این میدان از ۲۸۰ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۳۹۲ به ۷۰۰ میلیون متر مکعب در سال ۲۰۲۱ رسید و ۲.۵ برابر شده است.
بر اساس آمار اوپک، خالص صادرات گاز ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۸.۴۲ میلیارد مترمکعب بوده است. صادرات گاز ایران در این سال با افزایش ۵۹.۹ درصدی نسبت به سال قبل همراه بوده است، زیرا بر اساس آمارها، ایران در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۱.۵ میلیارد مترمکعب صادرات داشته است. اگر میزان فلرینگ گاز در کشور برای سال ۲۰۲۱، مقدار ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب درست باشد، می توان گفت تقریبا معادل گازی که در سال ۲۰۲۱ صادر کرده ایم، به همان میزان نیز هدر رفت گاز داشته ایم. این در حالی است که به میزان گازی که که در میادین نفتی ایران دود(فلر) می‌شود، کشور می‌توانست با برنامه ریزی صحیح، برای ۲۵ میلیون ایرانی برق تامین کند.
در واقع «ایران نه تنها این منبع طبیعی ارزشمند خود را می سوزاند، چیزی که از نظر اقتصادی هزینه بر است، بلکه با انجام این کار، آلودگی هوا و گرم شدن زمین را نیز تحریک می کند، آنهم گازی که به عنوان وسیله ای ارزشمند برای تولید برق و یک ماده خام مهم برای صنعت پتروشیمی شناخته شده است. از سوی دیگر، هنگامی که گاز تصفیه نشده در هوا رها می شود، با انتشار گازهای گلخانه ای مانند دی اکسید کربن، اتمسفر را آلوده می کند و آسیب های زیست محیطی گسترده ای را به دنبال دارد.
* مدیرعامل شرکت پتروشیمی مروارید
[کد خبر:AJ41898]
