در صنعت پتروشیمی، ارزش افزوده واقعی طبق آمار بین‌المللی در گرو تکمیل زنجیره ارزش و ایجاد صنایع پایین‌دستی است. یعنی بیشتر ارزش‌افزوده، مربوط به تولید محصولات پایین‌دستی است که بیشترین نزدیکی را به بازار مصرف نهایی دارند. اما آیا با ایجاد صنایع بالادستی، صنایع پایین‌دستی خود به خود به وجود می‌آید؟ در این صورت چگونه است که با گذشت چند دهه از استقرار صنایع بالادست پتروشیمی در بندر امام و بیش از 15 سال حضور این صنایع در عسلویه، رشد صنایع پایین‌دستی در این مناطق اتفاق نیفتاده است؟ یکی از نقاط ضعف واحدهای بالادستی پتروشیمی اشتغال‌زایی پایین آن‌ها است.
متوسط نرخ سرمایه‌گذاری ثابت لازم برای ایجاد هر شغل درون مجتمع پتروشیمی، 380 هزار دلار است. بنابراین میزان اشتغال‌زایی در یک مجتمع پتروشیمی با صرف هزینه‌ای معادل 300 میلیون دلار، کمتر از 800 شغل است. این در حالی است که برای ایجاد هر شغل در حوزه کشاورزی تنها به 30 هزار دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. بنابراین تنها با ایجاد واحدهای بالادستی، اشتغال‌زایی چندانی صورت نخواهد پذیرفت.
از طرفی، نگاهی به زندگی مردم ماهشهر و عسلویه نشان می‌دهد که حضور صنایع بالادستی و تبعات آن نظیر آلایندگی‌های بالای زیست محیطی و از بین رفتن شغل‌های بومی نظیر صیادی و کشاورزی، ایجاد توقع و انتظار بالا در سطح مردم منطقه را موجب شده است.
زیرا آن‌ها حضور صنعت پتروشیمی را نماد نجات از محرومیت خود می‌پنداشتند ولی با حضور آن، چنین چیزی را در واقعیت ندیدند. در کنار عدم توسعه صنایع پایین‌دستی و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی ناشی از حضور افراد غیربومی، نه تنها سطح زندگی مردم ارتقا نیافته بلکه باعث نارضایتی عمومی در مردم این مناطق نیز شده است. علاوه بر آن بی اعتنایی واحدهای پتروشیمی به مسوولیت های اجتماعی و عدم حمایت مادی و معنوی از محیط پیرامونی این مجتمع ها چه به لحاظ انسانی و چه محیط زیستی شرایط را برای مردم ومحیط زیست عذاب آور کرده است. به راستی چه باید کرد؟ به اعتقاد نگارنده چاره کار در توسعه صنایع پایین‌دستی و همزمان توجه ویژه به مسوولیتهای اجتماعی است. توسعه صنایع پایین‌دستی نکته بسیار حائز اهمیتی است که علاوه بر محصول پلی اتیلن، انواع محصولات نظیر اتیلن اکساید، اتیلن گلایکول، استالدهید، وینیل استات و غیره را می توان از اتیلن گرفت که علاوه بر ارزش افزوده بیشتر، دارای زنجیره پایین دستی بیشتر و بکرتری هستند. شاهد این مدعا، خوشه صنعتی ژورانگ سنگاپور است که تأمین‌کننده 28 درصد درآمد ناخالص این کشور است که در قالب80 واحد صنعتی، اتیلن اکساید را به محصولات پایین‌دستی و با ارزش افزوده بالا تبدیل می‌نماید . چنین حساسیت‌هایی جهان را به تغییر نگرش در توسعه صنایع پتروشیمیایی همراه با توجه ویژه به محیط پیرامونی واداشته و موجبات روی آوردن کشورهای همجوار چون امارات، عربستان، کویت، اردن و عمان (با همکاری کشورهایی همچون آمریکا، آلمان و کانادا)، به ایجاد شهرک‌های تخصصی عظیم پتروشیمی با تاکید بر تولیدات تخصصی میان‌دستی و پایین‌دستی پتروشیمی همراه با تاکید بر مسوولیت اجتماعی فراهم آورده است. بی‌تردید توسعه پایدار صنعت پتروشیمی، اشتغال‌زایی و ارزش‌افزوده در این صنعت در گرو تکمیل زنجیره ارزش محصولات بالادست و توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی و پایبندی محض به مسوولیت اجتماعی است. همچنین تجارب موفق دنیا بیانگر این نکته است که با توجه به فضای رقابت جهانی در حوزه‌های مختلف صنعت، کاهش هزینه‌های تولید و بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌های روز و شیوه‌های نوین مدیریتی، بازرگانی و جذب منابع مالی، مزیت نسبی بهره‌مندی از خوراک ارزان و در دسترس را به مزیت رقابتی مبدل می‌سازد . از این رو توسعه مدل‌هایی مانند پارک‌های صنعتی و خوشه‌های صنعتی پتروشیمی در کشور می‌تواند به شکوفایی صنعت پتروشیمی و نیز توسعه منطقه‌ای استان‌های مستعد کشور در راستای توسعه صنعت پتروشیمی بیانجامد .
