سوال از شهردار و اعضای شورای شهر جم این است که آیا تا کنون از سایت لندفیل شهرداری جم بازدید کرده‌اید و فاجعه‌ای عظیم که در حال شکل گیری است را مشاهده کرده‌اید؟ اگر جوابتون مثبت است پس چرا تا کنون سکوت کرده‌اید؟ ای کاش در هفته دولت که همه مسئولین دور هم جمع شده بودید یک بازدید دسته جمعی از محل موردنظر انجام می دادید و مثل پروژه هایی که در هفته دولت با افتخار تمام و عکس های رنگارنگ گرفتید، چند عکس دسته جمعی هم از سایت به اصطلاح لندیل شهرداری جم یا دقیق تر محل تلنبار زباله می گرفتید مگر نه این است که طبق اصل ۵۰ قانون اساسی که به صراحت اعلام می دارد «در جمهوری‏ اسلامی، حفاظت‏ محیط زیست‏ که‏ نسل‏ امروز و نسل‌های‏ بعد باید در آن‏ حیات‏ اجتماعی‏ رو به‏ رشدی‏ داشته‏ باشند، وظیفه‏ عمومی‏ تلقی‏ می‌‏شود. از این‏ رو فعالیت‌های‏ اقتصادی‏ و غیر آن‏ که‏ با آلودگی‏ محیط زیست‏ یا تخریب‏ غیر قابل‏ جبران‏ آن‏ ملازمه‏ پیدا کند، ممنوع‏ است» به نص از قانون چه جوابی به نسل های بعد از خود  خواهید داد؟ به جرأت می توان گفت تنها بخشی که همیشه (چه  سهوی و چه عمدی) مورد غفلت و بی توجهی قرار گرفته محیط زیست آن هم  در تمامی زمینه ها ( آب، فاضلاب، هوا و الان پسماند) است. به امید روزی که در آینده ای نزدیک شاهد افتتاح و بهره برداری از پروژه های زیست محیطی باشیم.

چندی پیش مهندس محمدی رئیس محیط زیست مطلبی دال بر آلودگی زیست محیطی لندفیل شهرداری جم در یکی از سایت های جم خبر داد. سوال این است که آیا شما چیزی به نام  لندفیل (دفن بهداشتی ) مشاهده می کنید؟ مگر نه این است که سوزاندن زباله مغایر با قوانین زیست محیطی و بهداشتی است؟

 متداولترین روش های  دفع پسماند عبارتست از بازیافت، کمپوست ( کود گیاهی)، دفن بهداشتی و سوزاندن. یکی از روش های مدیریت مواد زائد جامد سوزاندن پسماندها می باشد که از دستگاه زباله سوز به منظور سوزاندن پسماند استفاده می شود ولی هیچ دستگاه زباله سوزی در سایت لندفیل شهرداری جم وجود ندارد، گذاشتن زباله سوز مستلزم این است که حتما می بایست تجهیزات کنترل آلودگی هوا بر روی آن نصب شود، همانگونه که در تصاویر بوضوح پیداست، زباله های جم بدون وارد شدن در دستگاه زباله سوز و در فضای آزاد براحتی می سوزد و تحقیقات ثابت کرده که سوزاندن زباله توانایی انتشار ۲۷ نوع فلز سنگین و ۲۱ نوع ترکیب سرطانزای دی اکسین ها و فوران ها و بیش از ۴۰۰ نوع ترکیب آلی را دارد که اگر قصد رفتن به  درالمیزان داشته باشید براحتی حجیم عظیمی از دود غلیظ که این ترکیبات را با خود حمل می کند می توان دید،حال اینکه مردم بهارستان بزرگ ( نزدیک ترین روستا به سایت لندفیل شهرداری جم )چه گناهی کردند که باید تاوان اشتباه دیگران  را بدهند موضوع دیگری است که در این مقوله نمی گنجد.

بعد از سوزاندن پسماند، موادی که برجای مانده عبارتست از شیشه، قوطی های فلزی و قوطی های آلومینیومی.. دقیقاً موادی هستند که به راحتی قابلیت بازیافت و استفاده مجدد دارند و این نشان می دهد که هیچ نوع بازیافتی صورت نمی گیرد و به علت کمبود  مواد خام و مواد اولیه براحتی می توان با بازیافت مواد رایج معمول در پسماند ( کاغذ، شیشه، پلاستیک و قوطی های فلزی ) آن ها را بازیافت نمود و علاوه بر اینکه درآمد قابل توجه ای عائد افراد می‌شود، بنوعی به چرخه تولید  و اقتصاد کمک شایانی نیز کرده‌اند، البته هیچ نوع تسهیلات بازیافت مواد  (MRFs) در سایت لندفیل شهرداری جم دیده نمی شد که بخواهد کار بازیافت در مقصد را انجام بدهد.

شهرداری جم مستقیماً به آخرین گزینه دفع پسماند شهری یعنی دفن بهداشتی رفته ولی دو نکته کلیدی را فراموش کرده است که در دفن بهداشتی استحصال گاز  از مواد زائد دفن شده و مدیریت شیرابه بسیار حایز اهمیت است و می توان به  راحتی آن ها را مدیریت کرد نه اینکه همینجوری بر روی زمین ریخته  و به حال خود رها شود. چرا که علاوه بر اینکه باعث آلودگی سفره های زیرزمینی در این بحران بی آبی می‌شود، به لحاظ ماهیتی حاوی ترکیبات خطرزا و سرطان زا است. ذکر این نکته ضروری است که متاسفانه زباله های ویژه مثل ( لاستیک، تایر، روغن های مستعمل، نخاله های ساختمانی، باتری های خانگی، زائدات الکترونیکی) می بایست بطور مجزا دفع یا دفن شود ولی آیا در سایت به اصطلاح لندفیل شهرداری جم بطور مجزا دفن می شوند؟ یا اینکه همراه با تمامی زباله های دیگر سوزانده می شود و دودش در چشم مردم می رود. به عنوان مثال  می توان هم لاستیک ها و تایرها  را خرد کرده و در ضربه گیر یا کف پوش در پارک ها یا همراه با نخاله های ساختمانی که به وفور پیرامون شهر دیده می شود را به عنوان بیس اولیه در تولیدآسفالت به کار رود. در مورد کمپوست تا زمانی که موارد گفته شده در بالا رعایت نگردد کاری بس بیهوده و عبث خواهد بود.

شهردار جم به تناسب وظیفه و مسئولیتی که بر دوش ایشان است، کاملا نسبت به موضوعات ذکر شده اشراف و احاطه کامل دارند و اخطاریه های کتبی و شفاهی به شهردار وقت و شهردار جدید داده بودند  و از آنجایی که دیدن حریف شهرداری نمی شود با تنظیم شکواییه ای از دستگاه مذکور شکایت نموده که هنوز پرونده در دست بررسی است. شهردار جم در خصوص خودروهای غیر مجاز تخلیه زباله از شهرک ها و دهیار ی ها و حتی خودروهای شهرداری خاطر نشان کرد طبق دستور کتبی دادستان بمحض مشاهده به پارکینگ هدایت و مراحل قانونی انجام خواهد شد. برای تنویر افکار عمومی ذکر دو نکته ضروری است که مگر شهرداری جم به عنوان متولی در امر جمع آوری زباله ها با شهرک های مستقر در جم جهت جمع آوری زباله هایشان قرارداد نبسته است؟ و اینکه درآمد حاصله از آن و همچنی پولی که دهیاری های روستاهای مختلف از مردم محله خود  می گیرد صرف انجام چه اموراتی می گردد؟ جناب آقای محمدی ماشین های شهرداری و دهیاری خیلی زرنگ تر از آن چیزی استند که شما تصور می کنید چرا که در بازدیدی که از سایت نمودم ماشینی که در حال تخلیه زباله بود، فاقد هرگونه پلاک بندی بود.

البته مشکل از جای دیگر نیز آب می خورد و آن، اختلاف نظر فاحش میان فرماندار جم و اعضای شورای شهر جم و شهردار جم است چرا که فرماندار مهمترین چالش پیش روی شهر جم را مسئله  آب می‌داند بطوری که بخش عظیمی از بودجه و اعتبارات به این امر اختصاص داده است در حالی که اعضای شورای شهر جم و همچنین شهردار جم موضوع شبکه جمع آوری فاضلاب را مهمترین مشکل شهر می دانند. کشمکش و بحث و اختلاف میان رئیس شورای شهر جم و رئیس شبکه بهداشت و درمان جم در اولین جلسه مجمع سلامت شهرستان جم بر سر موضوعات ذکر شده گویای این واقعیت است و بخشی که همیشه مغفول و مهجور قرار گرفته همین بحث پسماند است. به همین خاطر به‌عنوان یک شهروندکه دغدغه محیط زیست داشته از دادستان شهرمان این تقاضا را دارم که همانطور که برای تخلیه پساب پالایشگاه به رودخانه های پایین دست شخصاً بازدید کردید، بازرسی و بررسی ویژه از محل تلنبار کردن پسماندهای جم داشته باشید.

موضوع مهم دیگر بحث زباله دزدی است که چنین پدیده ای زشت و ناپسند روز به روز در حال افزایش است. دست‌های چرک و پینه بسته را در میان زباله ها فرو می برد و میان آنها را با دقت می کاود؛ پلاستیک های قابل بازیافت و رخت و لباس،‌کیف یا کفش هایی که هنوز قابل استفاده باشد را جدا می کند و در گونی پلاستیکی بزرگی که روی شانه های نحیفش انداخته می‌ریزد تا به صاحب کارش تحویل دهد و در برابر  آن مبلغی پول یا حتی به اندازه مصرفش مواد مخدر بگیرد. صرفنظر از خطرات بهداشتی  و بیماری های مسری متعددی که به همراه دارد، دارای ظرفیت بالقوه اسی برای جذب در باندها و شبکه های توزیع مواد مخدر استند و همه این موارد به نوعی ناشی از  ضعف مدیریت شهری شهرداری جم است.

قطع به یقین ریشه تمامی مشکلات پیش آمده و مشکلاتی که در آینده قریب الوقوع اتفاق خواهد افتاد، نبود واحدی به نام واحد مدیریت پسماند شهری در شهرداری جم است، چرا که اگر به شهرداری های دیگر در نقاط مختلف ایران سر بزنید می بینید که  این واحد جزء لاینفک شهرداری ها است... واحدی که شهردار جم هیچ علاقه و رغبتی به آن ندارد.

راهکارها و پیشنهادات:

• توجه اساسی و ویژه به بحث تفکیک زباله از مبدأ (source reduction)
• محدودیت در تولید زباله: به عنوان مثال در انگلستان علاوه بر هزینه دفع و هزینه های مواد، انرژی و منابع و دستمزد و نیروی انسانی، از واحد تولید پسماند در قالب عوارض و مالیات های خاص اخذ و واحدهای تولیدی حتی اگر خانگی باشد، در صورت داشتن حجم زباله بیشتر از حد معمول ملزم به پرداخت جریمه می باشد.
• اصلاح و وضع قوانین موجود
• اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ سازی: آیا تا بحال شهرداری جم در این زمینه اقدامات خاصی معطوف داشته است به عنوان مثال (نصب بنر، تابلو و پوسترهای آموزشی، ارائه جزوه ها و نشریات آموزشی، آموزش های حضوری مأموران، اطلاع رسانی به وسیله پیامک و رسانه های عمومی و اقدامات فرهنگی، برگزاری جشنواره، غرفه، همایش و مسابقه جهت آموزش شهروندان
• توجه ویژه از سوی مسئولین و شهروندان نسبت به مسئله پسماند
• بهره گیری از تجارب دیگرشهرداری ها و سازمان های موفق در این زمینه
• تشویق و حمایت از طرح های پژوهشی مرتبط با موضوع پسماند
• ارائه مخازن مخصوص آبی رنگ پسماند های خشک به شهروندان و جمع آوری آن ها توسط مأموران شهرداری
• ایجاد غرفه های بازیافت و دعوت شهروندان به جمع آوری پسماندهای خشک و تحویل آن ها به غرفه های بازیافت

امید است با مشارکت شهروندان عزیز در تفکیک پسماندها و همچنین تلاش دست اندرکاران عرصه خدمات شهری، شهری پاک و محیطی سالم به ارمغان داشته باشیم.

* پژوهشگر محیط زیست و استاد دانشگاه

دیدگاه‌ها