آینه جم  ، ” سید مصطفی هاشمی نژاد  ” در چند روز اخیر با بارش  متناوب و شدید باران و تگرگ و به راه افتادن رودخانه ها ی فصلی شهرستان جم و از طرفی  پر شدن سدها و گاها لبریز شدن آنها ، شاهد واکنش عامه ی مردم و برخی از دوستداران محیط زیست در جم بوده ایم . بیشتر این واکنش ها در چند روز اخیر در فضای مجازی مثل واتس آپ و اینستاگرام بوده است که شهروندان با اشتراک گذاشتن تصاویر و کلیپ های خود از مسیر روخانه ها و سدهای شهرستان جم به نوعی از هدر رفت این آب ها و گسیل آن به سوی دریا ابراز تاسف و ناراحتی کردند. 

اما آنچه مهم است باید دید که آیا می توان این همه حجم آب را در یک منطقه جمع آوری کرد و آیا این اقدام در صورت انجام پذیرفتن باعث بهبود وضعیت سفره های زیر زمینی شهرستان جم خواهد شد یا خیر ؟! بهترین مکان برای سدسازی یا تجمیع آب چه منطقه ای از شهرستان جم  می باشد ؟! یا آنکه باید تدابیری دیگر برای مقابله با بحران آب در شهرستان جم اتخاذ کرد ؟! و چندین سوال دیگر ؟!

هر چند برای پایان دادن به بحران آب دشت جم و ریز اندکی دیر شده باشد اما برای حل این بحران دو اقدام اصلاحی و ساختاری لازم است . اول  اصلاح سطح زیر کشت و اصلاح مصرف آب مهمترین اتفاقی است که باید در شهرستان جم بیافتد . در دشت جم و ریز که از قضاء خاک حاصلخیزی نیز دارد ،  محصولاتی کشت می شود که اغلب دارای سود شخصی و ضرر عمومی است . به طور مثال کشت هندوانه و گوجه در شهرستان جم بیشترین آسیب را به سفره های زیر زمینی شهرستان جم وارد کرده است . در یک نگاه کارشناسه به شهرستان جم به طور میانگین سالانه 500 هکتار هندوانه زیر کشت می رود. از آنجایی که در هر هکتار حدودا 50 تن هندوانه برداشت می شود پس در شهرستان جم 25 هزار تن در سال هندوانه برداشت می شود . در واقع هر کیلو هندوانه نیز تقریبا 250 لیتر آب مصرف می کند و هر تن هندوانه چیزی حدود 250 هزار لیتر آب . 25 هزار تن  هندوانه برداشت شده در شهرستان جم سالانه 6 میلیارد و 250 هزار لیتر آب مصرف می کند که اگر در طول 10 سال گذشته محاسبه شود حدود 65 میلیارد لیتر آب صرف کشت هندوانه ای شده که تنها سودش برای برخی کشاورزان در کوتاه مدت شده است . یعنی 6 ونیم میلیون متر مکعب آب شهرستان جم در 10 سال گذشته به تنهایی صرف  کاشت هندوانه شده است . بخش مصرفی صنعت ، کاشت محصولات دیگر همچون گوجه ، کنجد و … در جم جای خود دارد .

لذا به نظر می رسد باید در حوزه سطح زیر کشت و نوع کشت بازنگری اساسی صورت گیرد و بیشتر به سمت کشت محصولات پربازده مثل مرکبات لیمو ، پرتقال ، نارنگی و خرما برویم که خوشبختانه هرگاه به این سمت رفته ایم هم از لحاظ کیفیت و هم از لحاظ کمیت شاهد بهره وری حداکثری بوده ایم و در نهایت محصولات کم بازده پرمصرف را از شهرستان های همجوار وارد کنیم  . و از طرفی دیگر اجازه برداشت آب به صنعت ندهیم . یعنی پالایشگاه فجر جم برای سرد کردن دستگاه های خود از آب فاضلاب تصفیه شده یا آب دریا استفاده کند .

راه حل دوم برای فائق آمدن بر این بحران ، اجرای طرح های آبخیز داری و آبخوان داری در حوزه ی دشت جم و ریز می باشد . ایجاد سد های بزرگ در مسیر رود خانه های فصلی به گمان خیلی از کارشناسان آبخیز داری امری اشتباه تلقی می شود و باعث بر هم زده شدن چرخه ی زیست محیطی منطقه فرو دست و بالا دست سد می شود . حتی جوامع علمی در اروپا و آمریکا به این مهم دست یافته اند که ساخت سدهای بزرگ نه تنها در جهت منافع ملی کشور نیست بلکه باعث ایجاد اختلال در گردش آب های سطحی و رودخانه ای شده و از نظر اکولوژیکی مشکلاتی مانند انقطاع اکولوژیک و تغییر زیست بوم منطقه را سبب می شود. و ساخت سدهای بزرگ حتی موجب هدر رفت بیشتر آبها به صورت تبخیر از سطح دریاچه سدها را می شود.

اما می توان با ایجاد حوضچه ها و سد های کوچک اما مقاوم و با دوام در مسیر رودخانه های فصلی و ساخت آبگیر های مصنوعی در مکان های که میزان نفوذ پذیری آب در زمین به راحتی و به سرعت صورت می پذیرد  مقداری از این بحران را کنترل کرد و اگر این اتفاقات صورت بگیرد تقریبا می توان گفت  در 20 سال آینده کسری مخازن آب زیر زمینی تا حدی جبران  می شود  . ( به گفته مدیرعامل آب منطقه ای بوشهر ).

نتیجه اینکه مسئولان شهرستان جم و استان بوشهر باید در تصمیمی کلان کاشت گوجه ، هندوانه  و همچنین استفاده صنعت از آب های زیر زمینی شهرستان جم به شکل کاملا محسوسی کاهش دهند  و یا حتی اجازه کشت چنین محصولاتی ندهند و در عوض  با اقدامات آبخیزداری و آبخوان داری و احداث سد ها و آبگیر های کوچک در مناطق نفوذ پذیر مقداری از شدت بحران اب در دشت جم و ریز کاهش دهند .

حالا باید دید که مسئولان استان و شهرستان تا چه اندازه حاضر هستند که سودهای شخصی کشاورزان را فدای خواست عموم جامعه کنند و جلوی مصارف غیر ضروری در دشت جم و ریز محکم بایستند !

نوشتن دیدگاه