آینه جم: دولت به مفهوم قوه مجريه مسئولت اجراي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي كشور را بر عهده دارد. محمل اصلي تصميم‌گيري‌هاي دولت، كابينه يا همان هيئت دولت است.
در اين محفل بزرگ تصميم‌گيري ملي، هر قلمرو سياستي (خط‌مشي‌اي) داراي وزيري است كه مديريت دستگاهي بنام وزارتخانه را بر عهده دارد. اين پايگاه سياستي (خط‌مشي‌گذاري) مي‌بايست عمدتاً به "انديشيدن سياستي (خط‌مشي‌اي)" يا "خط‌مشي‌انديشي" اشتغال داشته باشد، يعني ظرفي براي واكاوي، تبيين و طراحي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي. با اين حال، فضاي حاكم بر جو اين تالار بزرگ تصميم‌هاي ملي طوري است كه نوعي رژيم اندازه‌گيري عملكرد وزارتي رقم زده كه هر وزيري را دچار رقابت عملكردي يا عملكرد زدگي در مقابل با ساير وزراء كرده است.
اگرچه ذات فضاي دولت‌ها هم "نوعي رقابت و هم نوعي همكاوي" مي‌طلبد ولي هر دوي اين صفت مديريتي در سطح ملي بايد در پرتو انسجام سياستي (خط‌مشي‌اي) معنا داده شوند،در غير اين صورت عملكرد عالي يك وزير بعضاً زمينه‌ساز فلاكت مديريتي وزير ديگر خواهد بود. وزير علوم كشور با اعلام آمار تعداد دانشجويان تحصيلات تكميلي در محافل رسمي و غير رسمي ملي و بين‌المللي، پرستيژ وزير موفق را به خود مي‌گيرد اما همزمان وزير كار در معرض انگ نرخ بيكاري چند درصدي فارغ‌التحصيلاني قرار دارد كه تعدادي زيادي از آنها صرفاً از "دانشگاههاي بازاري" كشور مدركي دريافت كرده‌اند ولي ادعا و مطالبات سنگيني بر دولت و حكومت تحميل كرده‌اند.
به نظر مي‌رسد بايد تمهيدي فراهم شود تا هارموني عملكردي، سيماي زيبايي از وب خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي به نمايش بگذارد. اگرچه در برنامه‌هاي ملي تلاش مي‌شود نوعي توازان بين عملكرد مورد انتظار قلمروهاي سياستي (خط‌مشي‌اي) برقرار شود ولي نوعي تعادل‌سنج نياز است كه پيوسته تعادل پوياي خط مشي هاي ملي را پايش و ارزشيابي كند.
به نظر مي‌رسد كابينه‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) در تحقق اين مهم چندان موفق نبوده‌اند، بنابراين بايستي تمهيدي اثربخش انديشيده شود تا به صورت مستمر دستگاه عظيم شبكه‌هاي خط‌مشي‌اي (سياستي) كشور را در عمل، نه در صرف خط مشي‌گذاري پايش عيني و عملي كند. نويسنده مدعي است "طراحي كابينه اجرايي دولت" به عنوان كابينه" اجرا انديشي" مي‌تواند اين نقش مهم را ايفا كند.
مختصات كلي كابينه اجرايي دولت
1- هدف اصلي: هماهنگي و انسجام دهي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي (طرح‌ها، برنامه‌ها و پروژه‌هاي ملي و استاني) براي اعمال مديريت بهينه ملي كشور
2- مسئوليت اصلي: رصد عملي ميزان اجراي طرح‌ها، برنامه‌ها و پروژه‌هاي ملي (خط‌مشي‌هاي ملي)
3- دستاورد مهم: ارتقاء كيفيت زندگي ملي (مادي و معنوي)
4- ساختار كابينه:مسئوليت كابينه بر عهده معاون اجرايي رييس جهموري خواهد بود.معاونين قوي اجرايي هر وزارت خانه و نمايده قوي اجرايي هر استان و نمايندگان اجراي قوي سازمانها و نهادهاي موثر در اجراي خط مشي هاي ملي
كارويژه‌هاي كابينه اجرايي:
1- ترسيم توپوگرافي وب خط‌مشي‌هاي (طرح، برنامه‌ها و پروژه‌هاي) ملي در ابتداي كار دولت
2- نمايش خلاء‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) و برجسته كردن خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ناقص، مزاحم و غير ضروري در وب خط مشي هاي ملي
3- تمهيد زير ساخت‌هاي قانوني براي طراحي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) جديد و اصلاح و يا حذف خط‌مشي‌هاي مزاحم، متعارض و غير ضروري
4- بركشيدن نقشه هوايي رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) موجود و طراحي رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) جديد (فهم دستگاه فكري، چيدمان نهادي و اداري، حاميان و مخالفان هر خط‌مشي ملي) قلمروهاي كاري دولت
5- بازبيني تناسب رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) با خط‌مشي (سياست) مخاطب آن رژيم‌ها
6- ترسيم مديريت بخش دولتي (نظام اداري) كشور براي نمايش ناتواني‌ها و پتانسيل‌ها زيرا اين مديريت به عنوان عنصر كليدي رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) "همه‌كاره" خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي است.
7- فهم، واكاوي و ترسيم تور تنظيمي (وب خط‌مشي‌هاي تنظيمي) كشور براي تشخيص گلوگاه‌هاي قانوني و مقرراتي و تلاش براي ارتقاء‌كيفيت تنظيمي كشور، زيرا كيفيت خط‌مشي‌هاي اجرايي كشور در ظرف خط‌مشي‌هاي تنظيمي رقم مي‌خورد.
8- ارائه رژيم اندازه‌گيري عملكرد دولت (براي مثال شاخص كيفيت حكمراني ملي و ...) با اتكاء به شاخص جهاني يا ساخت شاخص بومي و پايش مستمر آن براي بهبود بخشي عملكرد ملي دولت.
9- طراحي سيستم ديده باني ملي براي رصد پيشنهادها و انتقادات ملي در مورد ماهيت، سبك و سياق اجراي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي
10- طراحي نظام اطلاع‌رساني عملكرد دولت در سطح ملي، استاني (وزارتي، بخشي، ميان بخشي و فرابخشي)
چرا بايد كابينه اجرايي تأسيس كرد
1- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي يكديگر را خنثي مي‌سازند. چه بايد كرد؟
2- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي متعارضند. چه توجيهي بايد كرد؟
3- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي اضافي‌اند. چرا بايد تداوم پيدا كنند؟
4- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي ضروري وجود ندارند. چگونه بايد آنها را طراحي كرد؟
5- ميان خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي بعضاً انسجام كه نه هماهنگي هم وجود ندارد؟ چه تمهيداتي بايد فراهم كرد؟
6- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي در كف خيابان‌ها رها شده‌اند؟ صاحبان آنها چه كساني هستند؟
7- ميان سياست‌هاي (خط‌مشي‌هاي) كلان، شعارهاي سال خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي و برنامه‌هاي ملي (براي مثال برنامه ششم) و چشم‌انداز تناسب لازم و كافي وجود ندارد؟ چه سازوكاري بايد تمهيد كرد؟
8- تعامل ميان سه قوه چندان اثربخش نيست؟ چگونه آن را تقويت كنيم؟
9- حسابداري سياستي (خط‌مشي‌اي) براي قلمروهاي سياستي (خط‌مشي‌اي) چندان مورد اهتمام نيست؟
10- كشور و دولت گران اداره مي‌شود؟ چه بايد كرد.؟
دستور كارهاي مهم ملي در كابينه اجرايي دولت
كابينه اجرايي دولت مي‌بايست مسائل ملي سرچشمه شكل‌گيري ديگر مسائل را شناسايي كند تا بتواند در بلند مدت با خشكانيدن يا كم اثر كردن آن مسائل مسئله‌ساز از شكل‌گيري بسياري از مسائل جلوگيري كند. به نظر مي‌رسد برخي از دستوركارهاي ملي براي بحث و اجرا در كابينه اجرايي دولت مي‌تواند به شرح ذيل باشد:
1- كيفيت آموزش پرورش ملي و موضوع بحث‌انگيز كم فروشي آموزشي در مدارس و بي انگيزگي آموزگاران: شعار يا عمل؟
2- دانشگاههاي بازاري و نقش آنها در عرضه بي كيفيت فارغ‌التحصيلان بر اساس راهبرد "كسب درآمد به هر قيمتي" كه فلسفه، شكل و محتواي علم ملي را به شدت تهديد مي‌كند: مدرك گرايي يا كار عملي ؟
3- نقش جمهوري اسلامي در توليد علم جهاني و بومي: ضرورت يا نافعيت؟
4- امكان‌سنجي تحول در علوم انساني: اماها و اگرها
5- بانكداري اسلامي و تعامل با نظام بانكي بين‌الملل: شدني و ناشدني ؟
6- هماهنگي افقي و عمودي سازمان‌هاي نظام اداري كشور: آرزو يا واقعيت دست يافتني؟
7- تعامل بين‌المللي منطقه‌اي و جهاني: كليد حيات يا عزت مدام ؟
8- محرومان و افزايش مستمر شكاف طبقاتي: مي‌شود يا نمي‌شود ؟
9- توريسم و نقش آن در اقتصاد: هنجارها يا درآمدها ؟
10- امنيت مرزها و امنيت درون: ممكنات و ناتواني‌ها
چالش‌هاي احتمالي
1- كابينه اجرايي خود مسير اجرا را طولاني مي‌كند
2- بار اضافي بر دشمن دولت تمهيد مي‌كند
3- تعامل كابينه سياستي (خط‌مشي‌اي) و كابينه اجرايي دشوار است
4- تكليف سازمان مديريت و برنامه‌ريزي چه خواهد شد
5- سري كه درد نمي‌كند دستمال نمي‌بندند، وقت تنگ است و تمهيدات جديد زمان‌برست
6- اين تصميم بزرگ نياز به بررسي دارد (راهبرد تأخير)
7- اين راه‌كار نظري است و قابليت اجرايي ندارد
8- اگر خوب بود در ساير كشورها هم اجرا مي‌شد
9- نظام پرداخت كابينه خود داستاني است
10- بگذاريد همين راه كه پيشينيان رفته‌اند برويم.
نكته آخر
كيفيت زندگي ملي (مادي و معنوي) نتيجه غايي حكمراني ملي در همه نظام‌هاي سياستي دنيا است. هر كشوري بر اساس فسلفه سياسي، دكترين سياسي، خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي خود تلاش مي‌كند اين كيفيت زندگي را با تحقق اهداف مصرح در قانون اساسي (قانون مادر) محقق سازد.
جمهوري اسلامي ايران مدعي است مي‌تواند در پرتو فلسفه سياسي اسلامي كيفيت زندگي ملي مردمانش را ارتقاء دهد. دولتمردان، سياستمداران، خط‌مشي‌گذاران (سياست‌گذاران) بايد در راستاي تحقق اين مهم تلاشي بيش از اين چند دهه ارائه دهند.
با همه پيشرفت‌هاي حاصله در كشور ميزگردهاي مناظره‌اي انتخاباتي رئيس جمهوري در ايران هر چهار سال يكبار همه دستاوردهاي پيش را انكار و روح نااميدي در كارآمدي مديريت ملي را ترزيق مي‌كنند. براي سلامت حكومت اسلامي ايران بايد فراتر از دولت چهارساله انديشيد همه ما سوار بر يك كشتي هستيم، همديگر را مراقب باشيم.
*متولد بردخون و استاد دانشگاه تربيت مدرس؛خلیج فارس
[کد خبر:AJ21877]
اگرچه ذات فضاي دولت‌ها هم "نوعي رقابت و هم نوعي همكاوي" مي‌طلبد ولي هر دوي اين صفت مديريتي در سطح ملي بايد در پرتو انسجام سياستي (خط‌مشي‌اي) معنا داده شوند،در غير اين صورت عملكرد عالي يك وزير بعضاً زمينه‌ساز فلاكت مديريتي وزير ديگر خواهد بود. وزير علوم كشور با اعلام آمار تعداد دانشجويان تحصيلات تكميلي در محافل رسمي و غير رسمي ملي و بين‌المللي، پرستيژ وزير موفق را به خود مي‌گيرد اما همزمان وزير كار در معرض انگ نرخ بيكاري چند درصدي فارغ‌التحصيلاني قرار دارد كه تعدادي زيادي از آنها صرفاً از "دانشگاههاي بازاري" كشور مدركي دريافت كرده‌اند ولي ادعا و مطالبات سنگيني بر دولت و حكومت تحميل كرده‌اند.
به نظر مي‌رسد بايد تمهيدي فراهم شود تا هارموني عملكردي، سيماي زيبايي از وب خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي به نمايش بگذارد. اگرچه در برنامه‌هاي ملي تلاش مي‌شود نوعي توازان بين عملكرد مورد انتظار قلمروهاي سياستي (خط‌مشي‌اي) برقرار شود ولي نوعي تعادل‌سنج نياز است كه پيوسته تعادل پوياي خط مشي هاي ملي را پايش و ارزشيابي كند.
به نظر مي‌رسد كابينه‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) در تحقق اين مهم چندان موفق نبوده‌اند، بنابراين بايستي تمهيدي اثربخش انديشيده شود تا به صورت مستمر دستگاه عظيم شبكه‌هاي خط‌مشي‌اي (سياستي) كشور را در عمل، نه در صرف خط مشي‌گذاري پايش عيني و عملي كند. نويسنده مدعي است "طراحي كابينه اجرايي دولت" به عنوان كابينه" اجرا انديشي" مي‌تواند اين نقش مهم را ايفا كند.
مختصات كلي كابينه اجرايي دولت
1- هدف اصلي: هماهنگي و انسجام دهي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي (طرح‌ها، برنامه‌ها و پروژه‌هاي ملي و استاني) براي اعمال مديريت بهينه ملي كشور
2- مسئوليت اصلي: رصد عملي ميزان اجراي طرح‌ها، برنامه‌ها و پروژه‌هاي ملي (خط‌مشي‌هاي ملي)
3- دستاورد مهم: ارتقاء كيفيت زندگي ملي (مادي و معنوي)
4- ساختار كابينه:مسئوليت كابينه بر عهده معاون اجرايي رييس جهموري خواهد بود.معاونين قوي اجرايي هر وزارت خانه و نمايده قوي اجرايي هر استان و نمايندگان اجراي قوي سازمانها و نهادهاي موثر در اجراي خط مشي هاي ملي
كارويژه‌هاي كابينه اجرايي:
1- ترسيم توپوگرافي وب خط‌مشي‌هاي (طرح، برنامه‌ها و پروژه‌هاي) ملي در ابتداي كار دولت
2- نمايش خلاء‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) و برجسته كردن خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ناقص، مزاحم و غير ضروري در وب خط مشي هاي ملي
3- تمهيد زير ساخت‌هاي قانوني براي طراحي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) جديد و اصلاح و يا حذف خط‌مشي‌هاي مزاحم، متعارض و غير ضروري
4- بركشيدن نقشه هوايي رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) موجود و طراحي رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) جديد (فهم دستگاه فكري، چيدمان نهادي و اداري، حاميان و مخالفان هر خط‌مشي ملي) قلمروهاي كاري دولت
5- بازبيني تناسب رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) با خط‌مشي (سياست) مخاطب آن رژيم‌ها
6- ترسيم مديريت بخش دولتي (نظام اداري) كشور براي نمايش ناتواني‌ها و پتانسيل‌ها زيرا اين مديريت به عنوان عنصر كليدي رژيم‌هاي سياستي (خط‌مشي‌اي) "همه‌كاره" خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي است.
7- فهم، واكاوي و ترسيم تور تنظيمي (وب خط‌مشي‌هاي تنظيمي) كشور براي تشخيص گلوگاه‌هاي قانوني و مقرراتي و تلاش براي ارتقاء‌كيفيت تنظيمي كشور، زيرا كيفيت خط‌مشي‌هاي اجرايي كشور در ظرف خط‌مشي‌هاي تنظيمي رقم مي‌خورد.
8- ارائه رژيم اندازه‌گيري عملكرد دولت (براي مثال شاخص كيفيت حكمراني ملي و ...) با اتكاء به شاخص جهاني يا ساخت شاخص بومي و پايش مستمر آن براي بهبود بخشي عملكرد ملي دولت.
9- طراحي سيستم ديده باني ملي براي رصد پيشنهادها و انتقادات ملي در مورد ماهيت، سبك و سياق اجراي خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي
10- طراحي نظام اطلاع‌رساني عملكرد دولت در سطح ملي، استاني (وزارتي، بخشي، ميان بخشي و فرابخشي)
چرا بايد كابينه اجرايي تأسيس كرد
1- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي يكديگر را خنثي مي‌سازند. چه بايد كرد؟
2- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي متعارضند. چه توجيهي بايد كرد؟
3- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي اضافي‌اند. چرا بايد تداوم پيدا كنند؟
4- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي ضروري وجود ندارند. چگونه بايد آنها را طراحي كرد؟
5- ميان خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي بعضاً انسجام كه نه هماهنگي هم وجود ندارد؟ چه تمهيداتي بايد فراهم كرد؟
6- برخي از خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي در كف خيابان‌ها رها شده‌اند؟ صاحبان آنها چه كساني هستند؟
7- ميان سياست‌هاي (خط‌مشي‌هاي) كلان، شعارهاي سال خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي و برنامه‌هاي ملي (براي مثال برنامه ششم) و چشم‌انداز تناسب لازم و كافي وجود ندارد؟ چه سازوكاري بايد تمهيد كرد؟
8- تعامل ميان سه قوه چندان اثربخش نيست؟ چگونه آن را تقويت كنيم؟
9- حسابداري سياستي (خط‌مشي‌اي) براي قلمروهاي سياستي (خط‌مشي‌اي) چندان مورد اهتمام نيست؟
10- كشور و دولت گران اداره مي‌شود؟ چه بايد كرد.؟
دستور كارهاي مهم ملي در كابينه اجرايي دولت
كابينه اجرايي دولت مي‌بايست مسائل ملي سرچشمه شكل‌گيري ديگر مسائل را شناسايي كند تا بتواند در بلند مدت با خشكانيدن يا كم اثر كردن آن مسائل مسئله‌ساز از شكل‌گيري بسياري از مسائل جلوگيري كند. به نظر مي‌رسد برخي از دستوركارهاي ملي براي بحث و اجرا در كابينه اجرايي دولت مي‌تواند به شرح ذيل باشد:
1- كيفيت آموزش پرورش ملي و موضوع بحث‌انگيز كم فروشي آموزشي در مدارس و بي انگيزگي آموزگاران: شعار يا عمل؟
2- دانشگاههاي بازاري و نقش آنها در عرضه بي كيفيت فارغ‌التحصيلان بر اساس راهبرد "كسب درآمد به هر قيمتي" كه فلسفه، شكل و محتواي علم ملي را به شدت تهديد مي‌كند: مدرك گرايي يا كار عملي ؟
3- نقش جمهوري اسلامي در توليد علم جهاني و بومي: ضرورت يا نافعيت؟
4- امكان‌سنجي تحول در علوم انساني: اماها و اگرها
5- بانكداري اسلامي و تعامل با نظام بانكي بين‌الملل: شدني و ناشدني ؟
6- هماهنگي افقي و عمودي سازمان‌هاي نظام اداري كشور: آرزو يا واقعيت دست يافتني؟
7- تعامل بين‌المللي منطقه‌اي و جهاني: كليد حيات يا عزت مدام ؟
8- محرومان و افزايش مستمر شكاف طبقاتي: مي‌شود يا نمي‌شود ؟
9- توريسم و نقش آن در اقتصاد: هنجارها يا درآمدها ؟
10- امنيت مرزها و امنيت درون: ممكنات و ناتواني‌ها
چالش‌هاي احتمالي
1- كابينه اجرايي خود مسير اجرا را طولاني مي‌كند
2- بار اضافي بر دشمن دولت تمهيد مي‌كند
3- تعامل كابينه سياستي (خط‌مشي‌اي) و كابينه اجرايي دشوار است
4- تكليف سازمان مديريت و برنامه‌ريزي چه خواهد شد
5- سري كه درد نمي‌كند دستمال نمي‌بندند، وقت تنگ است و تمهيدات جديد زمان‌برست
6- اين تصميم بزرگ نياز به بررسي دارد (راهبرد تأخير)
7- اين راه‌كار نظري است و قابليت اجرايي ندارد
8- اگر خوب بود در ساير كشورها هم اجرا مي‌شد
9- نظام پرداخت كابينه خود داستاني است
10- بگذاريد همين راه كه پيشينيان رفته‌اند برويم.
نكته آخر
كيفيت زندگي ملي (مادي و معنوي) نتيجه غايي حكمراني ملي در همه نظام‌هاي سياستي دنيا است. هر كشوري بر اساس فسلفه سياسي، دكترين سياسي، خط‌مشي‌هاي (سياست‌هاي) ملي خود تلاش مي‌كند اين كيفيت زندگي را با تحقق اهداف مصرح در قانون اساسي (قانون مادر) محقق سازد.
جمهوري اسلامي ايران مدعي است مي‌تواند در پرتو فلسفه سياسي اسلامي كيفيت زندگي ملي مردمانش را ارتقاء دهد. دولتمردان، سياستمداران، خط‌مشي‌گذاران (سياست‌گذاران) بايد در راستاي تحقق اين مهم تلاشي بيش از اين چند دهه ارائه دهند.
با همه پيشرفت‌هاي حاصله در كشور ميزگردهاي مناظره‌اي انتخاباتي رئيس جمهوري در ايران هر چهار سال يكبار همه دستاوردهاي پيش را انكار و روح نااميدي در كارآمدي مديريت ملي را ترزيق مي‌كنند. براي سلامت حكومت اسلامي ايران بايد فراتر از دولت چهارساله انديشيد همه ما سوار بر يك كشتي هستيم، همديگر را مراقب باشيم.
*متولد بردخون و استاد دانشگاه تربيت مدرس؛خلیج فارس
