آینه جم؛ گالیا حق پرست
با خوانش اسناد و متون بازمانده ی مرتبط به بوشهر و کمی دقت نظر در آنها می توان لایه هایی از وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم این بندر و همچنین نحوه مدیریت و چگونگی حکمرانی حاکمان دولتی را در آن مشاهده نمود. در دو قرن گذشته بندر بوشهر به دلیل اهمیت جایگاهش، نقش مهمی در سیاست و تجارت ایران داشته و وقایع گوناگون سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی را از سر گذرانیده است. بازار نیز به واسطه اهمیت یافتن این بندر ، ارزشی دو چندان یافته بود.
بوشهر به عنوان مهمترین دروازه ورودی فکر، اندیشه و موسسات نوین تمدنی ایران در جنوب، شأن و منزلتی به آن منطقه در دوران قاجار داده بود تا بدانجا که این اهمیت در دوران پهلوی علی رغم تقلیل یافتن، باز هم پابر جا مانده بود. توجه به بوشهر علاوه بر اینکه این شهر را در ابعاد گسترده اقتصادی بعنوان بندری پیشرو در خلیج فارس در نظر حکومت مطرح ساخت، سبب توجه و رونق مراکزی به مانند بازار، گمرک، بانک شاهنشاهی و غیره گردید. بازار بوشهر یکی از مراکز مهمی بود که در پاره ای از مواقع نقشی تعیین کننده در تعدیل سیاست حکومت این شهر و حتی فشارهای دولت های خارجی مستقر در بوشهر داشته است. ریشه های تاریخی این نقش بازار را باید در حرکت های اجتماعی صدر قاجار جستجو کرد.
در سالهایی که ایران متحمل شکست سنگینی از روس ها شده و عهدنامه های سنگین گلستان و ترکمنچای بر ایران و مردمش تحمیل شده بود، تجار و اندیشمندان بوشهر به روشنگری پرداخته و با آگاهی بخشی به برخی از مردمان روشن اندیش و تشنه آگاهی و آزادی، با ساختن عروسکی از گریبایدوف ، فرستاده دولت تزاری روس، که در تهران به قتل رسیده بود اعتراض خود را نسبت به حضور بیگانگان در بوشهر اعلام داشتند. دوسال پس از این جریان باز هم همزمان با فتح هرات توسط ایران و فشار نیروهای انگلیسی در ایران و بوشهر بر مردم ، اعتراضات مردمی به شکل گستردهای از بازار شروع و تا مسجد جمعه ادامه داشت و بازاریان و کسبه و مردم اعتراض خود را نسبت به فشارها و تعدیات انگلیسیها به رهبری شیخ حسن آل عصفور نشان دادند که در نهایت چندین نفر از مردم و بازاریان در مبارزه با نیروهای انگلیسی به قتل رسیدند. این مبارزات نشانگر اتحاد بازاریان و مردم بوشهر و نشان از ایران دوستی آنان بود. در نمونه های دیگر نیز شاهد نقش بازار بوشهر و اتحاد بازاریان هستیم. ماجرای تعویض ناقوس کلیسای گریگوری بخشی از این اعتراضات است که در نهایت به تأمین خواسته های بازاریان منجر گردید.
در یکی دیگر از این وقایع، که مجدداً بازار محل اصلی وقوع یک رخداد تاریخی است باز میگردد به یکی از روزهای بهار سال ۱۳۲۹هجری قمری /۱۹۱۱م. یک مشاجره و اعتراض ساده از سوی برخی از توپچی ها و نظامیان بوشهر ،که بعنوان شغل دوم و برای تأمین امرار معاش خود در بازار مشغول شده بودند، با همراه نمودن صاحبان مغازه هایی که از افزایش مالیات متضرر شده بودند منجر به تجمع و اعتراض نسبت به افزایش مالیات های جدید بر کسبه و بازاریان در بازار گردید. کار به جایی می رسد که معاون حکمران بوشهر به بازار آمده تا غائله را بخواباند و اعتراضات را کنترل و معترضان را مجاب کند. اما این کار بی فایده بوده و بلافاصله پس از حکمران، معاون نظمیه بوشهر وارد عمل می شود . هشدارهای معاون نظمیه برای آرام کردن معترضین افاقه نمی کند و در پی یک درگیری یکی از معترضان توسط معاون نظمیه به قتل می رسد. معاون نظمیه که مورد حمله معترضان برای تلافی قتل دوستانشان قرار می گیرد در ابتدا به کنسولگری دولت انگلستان پناه می برد اما چون درب کنسولگری بسته بوده فوراً راهی کنسولگری عثمانی در بوشهر می شود. افراد معترض در تعقیب معاون نظمیه به کنسولگری عثمانی هجوم می برند و این مأمور را بدست آورده و به تلافی عمل مرتکب شده به قتل می رسانند و جسد وی را در خیابان می کشند . در این ماجرا افسر پلیسی که مأمور محافظت از کنسولگری عثمانی بود و سعی داشت از عمل معترضین جلوگیری کند زخمی شده و فرد کماچ فروش کنار کنسولگری نیز از این حرکت معترضان در امان نمانده و او نیز زخمی می شود . این جریان که موجب اعتراض کنسول عثمانی نبیل ضیاء بیگ شده بود تبدیل به یک بحران سیاسی گردید که با تضمین دولت ایران و حکومت بوشهر و پرداخت مبلغی غرامت در کنار تضمین امنیت کنسولگری عثمانی این بحران تا حدود زیادی مدیریت شد. بر طبق گفته های روزنامه جنوب محرک اصلی این جریان عبدالرسول کلانتر (کلانتر محلات بوشهر به ویژه محله کوتی و مالک عمارت رشیدی) بود . از همین روی وی برای مدتی از کار برکنار گردید. نمونه هایی از این دست وقایع و اتحاد مردم در مقابله با آن در تاریخ بوشهر به وفور دیده می شود.
[کد خبر:AJ38989]
