آینه جم ؛ سجاد بهزادی (دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی) - طبقه متوسط جامعه ایران آن قدر ناتوان شده بود که با تورم ۱۴۰۳ بتوان به شکل رسمی سقوط آن را اعلام کرد. سالی که گذشت طبقه متوسط جامعه ایران، تاب مقاومت در برابر هجمه‌های سنگین قیمتی را از كف داد و آرام آرام به سقوط ومرگ ناخواسته تن داد. حالا جامعه ایران در حالی به سال نو ورود کرده است که دیگر خبری از طبقه متوسط نیست و حتی طبقه فقیر جامعه هم دسته بندی شده است.
به قول یک استاد دانشگاه "شرایط فعلی، فقط منتهی به افزایش قشر فقیر نمی‌شود. ما امروزه اشکال مختلفی از گسترش فقر را داریم که گروهی از فقرا را می‌توان «مادون طبقه» دانست. یعنی افرادی که فاقد فرصت‌های شغلی و «اشتغال ناپذیر» شده‌اند. " این وضعیت سیاه از فقر و آهنگ از بین رفتن طبقات در جامعه ایران تا کجا ادامه خواهد داشت و تجربه های دیگر کشورها چگونه است؟
نخستین: وضعیت آماری رو به رشد طبقه متوسط جهانی و آسیا
در گزارش جامع و خواندنی دکتر سریع القلم از مهم ترین اجلاس جهانی (داووس سوئیس ۲۰۲۵) آمده است؛ "از نکات مهمی که در این اجلاس توسط تیم هندی مطرح شد، افق قرار دادنِ طبقۀ متوسط همه کشورها برای فروش کالا و خدمات هندی است.
پیش‌بینی می‌شود طی ۱۰-۱۵ سال آینده ۵۰۰ میلیون نفر( ورودی جدید) در آسیا در طبقه متوسط قرار گیرند."
در حقیقت جهان امروز، از آسیا گرفته تا غرب و حتی آفریقا، فربه تر شدن طبقه متوسط را مهم ترین شاخص توسعه خود می داند. بر همین اساس طبقه متوسط جهانی در ژوئن ۲۰۲۳ به چهار میلیارد نفر رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۱ به پنج میلیارد نفر برسد. به طور کلی، طبقه متوسط جهانی به گروه رو به رشد در میانگین جمعیت کل در یک جامعه یا در جهان اطلاق می‌شود که متشکل از افرادی است که به سطح معینی از ثبات و آسایش اقتصادی دست یافته‌اند و به دنبال این هستند که از سبک مصرف طبقات متوسط غربی پیروی کنند.
"ویژوال کاپیتالیست"، هم در گزارش خود آورده است که سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون نفر وارد طبقه متوسط جهانی می‌شوند.افراد طبقه متوسط جهانی به عنوان شخصی که حداقل ۱۲ دلار در روز خرج می‌کند (بر اساس برابری قدرت خرید ۲۰۱۷ اندازه‌گیری شده است) تعریف می‌شوند؛ این افراد معمولاً در مناطق در حال توسعه مانند آسیا و آفریقا زندگی می‌کنند.
پیش‌بینی می‌شود چین و هند از بزرگ‌ترین منابع اضافه شدن به طبقه متوسط جهانی در سال ۲۰۲۴ باشند. هر دو کشور دارای جمعیت انبوه، افزایش سطح درآمد و نرخ بالای شهرنشینی هستند
دومین: سال سقوط؛ طبقه متوسط چگونه آب رفت؟
اما پرسش مهم این که، چرا کشور ایران، نتوانست از شاخص مهم فربه تر شدن طبقه متوسط جهت توسعه خود استفاده کند و این طبقه به باور بسیاری از کارشناسان در سال ۱۴۰۳ کاملا آب رفت و سقوط کرد؟
فقر، تحریم و ناکارآمدی
مسعود نیلی، اقتصاددان اعتقاد دارد " روش‌های هزینه‌ای نشان می‌دهد که اندازه طبقه متوسط در ایران از دهه ۹۰ به بعد کاهش بوده است و پس از یک مسیر صعودی مجددا با افت مواجه شده است. از سال ۹۶ تا کنون قشر پردرآمد به متوسط و قشر متوسط به کم درآمد سرریز شده است."
شوک ها و تکانه های پیاپی در اقتصاد ایران و آنچه تحریم ها و نوسانات ارز بر سر جامعه ایران آورد، نابرابری های درآمدی و اقتصادی را عمیق تر کرده است. جمعیت زیادی از جامعه ایران، احساس می کند از چرخه های اقتصادی و یک زندگی معمولی عقب مانده است و فرصت های رشد و برابری دیگر برای آنها وجود ندارد. ناکارآمدی در سیستم حکم رانی هم سبب شده است که دولت ها نتوانند برنامه ای روشن وراهگشا برای عبور از این بحران داشته باشند.
سست شدن ثبات و منزلت اجتماعی
چرا سیاست گذاران و دولت ها نمی توانند برای کاهش نابرابری و کاستن از تنش های اجتماعی، برنامه های جامع و موثری ارائه دهند وناکارآمدی سیستم حکم رانی تا کجا پیش خواهد رفت؟
امروز به دلیل نابرابری های گسترده، ثبات اجتماعی در جامعه ایران سست تر و ناپایدارتر از همیشه است. در واقع فقر گسترده ، منزلت اجتماعی افراد را نیز تقلیل داده است و آن گونه که "مارکس وبر" جامعه شناس کلاسیک، اعتقاد دارد منزلت اجتماعی و کیفیت زندگی با هم ارتباط مستقیمی دارند.
طی سال های گذشته، بسیاری از طبقه متوسط جامعه ایران، اگر چه فقیر بودند اما به دلیل پویایی عرصه های عمومی و سیاسی، دارای منزلت اجتماعی بودند. برای این بخش از طبقه متوسط، آن گونه که "وبر" اعتقاد دارد، عموما قدرت اقتصادی و خصوصا پول عریان، مبنایی برای افتخار اجتماعی نیست. اما حالا منزلت و ثبات اجتماعی نیز از این طبقه گرفته شده است و در یک بحران ناامیدی روزگار را سپری می کند و همین مسئله سقوط آنها را تشدید کرده است.
** عصر ایران
اضافه کردن دیدگاه جدید
