به گزارش آینه جم:شورای حفاظت از منابع آب شهرستان‌ها و استان بوشهر وظیفه حفاظت از منابع زیرزمینی و ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب را عهده‌دار است و ترکیب این شورا از متولیان بخش آب، مصرف کننده عمده و دستگاه‌های قضایی و انتظامی و اجرایی استان و یا شهرستان هستند.

کمیته کارشناسی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب در شرکت آب منطقه‌ای تشکیل شده و جلسات یک هفته در میان با دستور کار مشخص برگزار می‌شود؛ با هماهنگی روسای شورای حفاظت شهرستان‌ها در این جلسات نیز حضور یافته و ضمن ارایه گزارشی از وضعیت منابع و مصارف آب شهرستان به ارزیابی عملکرد شورای حفاظت شهرستان و تحقق اهداف آن پرداخته می‌شود.

1320 حلقه چاه در جم

نیمه اردیبهشت ماه جاری نخستین حضور در جلسه شورای حفاظت شهرستان جم رقم خورد، در این شهرستان بالغ بر یک‌هزار و 320 حلقه چاه وجود دارد، متوسط تراکم چاه به ازای هر 20 هکتار دشت یک چاه است و از 37 میلیون متر مکعب استحصال آب از منابع زیرزمینی 32 درصد در کاربری شرب و صنعت و 78 درصد در بخش کشاورزی به کار برده می‌شود؛ توزیع مصرف به مناطق توسعه یافته دنیا و اهداف و انتظارات کارشناسی نزدیک است.

عمق سطح آب در جم 10 متر تنزل یافته است

خشکسالی‌های پیاپی و برداشت بیش از ظرفیت و توان آب‌دهی پایدار منابع، کسری مخزن بالغ بر 17 میلیون متر مکعبی در سال به این دشت‌ها تحمیل کرده و سطح ایستایی به طور مستمر سیر نزولی به خود گرفته است، به طوریکه سالانه بالغ بر 80 تا 120 سانتی متر سطح آب در این دو دشت افت می‌کند و در دوره خشکسالی 8 ساله اخیر قریب 10 متر عمق سطح آب تنزل یافته است.

کف‌شکنی غیرمجاز 453 جاه در جم

در 5 سال اخیر بهره‌برداران برای دسترسی به آب مورد نیاز اقدام به جابه‌جایی 14 حلقه چاه، کف‌شکنی و لایروبی 453 حلقه و حفر تعداد قابل توجهی چاه غیرمجاز کرده‌اند؛ در همین دوره زمانی 4 حلقه چاه بطور کامل خشکیده و از حیز انتفاع خارج شده است؛ به طور متوسط بالغ بر 30 درصد از آبدهی چاه‌ها کاسته شده و بسیاری از قنات‌های فعال منطقه که روزگاری نه چندان دور زبانزد خاص و عام بود از رونق افتاده و چاه‌هایی با اعماق بالا جایگزین آنها شده است.

به عمر چهل و چند ساله خود قنات‌های پر آب اکبرآباد، صیدی، قائدی، هنگدان، دایو، پدری، حسین آباد، چاهه، شاه نشین، تشان و دره بان، تل قلعه، بیدخوار، تنگمان جمال آباد و ده‌ها قنات دیگر به یاد دارم؛ قنات‌هایی که با توصیه و منع والدینمان حق شنا کردن در آب آن نداشتیم چون با خطر افتادن در جریان تند آب و غرق شدن همراه بود؛ قنات‌هایی که نه تنها موجبات خیر و برکت و فراوانی آب بی درد و سر و رایگان بودند بلکه نحوه مدیریت نگهداری و بهره‌برداری آنها نیز سبب همگرایی و کار گروهی یا گارا و به اصطلاح رایج امروزی‌ها تشکل‌های آب بران و یا تعاونی تولید بود.

رودها، قنات‌ها و چاه‌های جم از رمق افتاده است

بر اساس اطلاعاتی که از منابع پیشین دریافت داشته‌ام، 30 سال قبل قریب به 5 میلیون متر مکعب آبدهی سالانه قنات‌های فعال دشت بوده و در یک اندازه‌گیری سال 1375 این حجم به کمتر از 700 هزار متر مکعب و هم اکنون حجمی ناچیز و غیرقابل توجه است؛ رودها و قنات‌ها از جوش و خروش افتاده، چاه‌ها کم رمق شده، پمپ‌ها از نفس افتاده و هنوز بی آبی و کم آبی به باور و یقین مسئولین امر و حتی بهره‌برداران تبدیل نشده است.

با پایین افتادن سطح آب نه تنها قنات‌ها و چشمه‌ها که آبی رایگان و با کیفیت در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دادند، از بین رفته‌اند، بلکه در برخی نقاط دشت کف‌گیر به ته دیگ خورده و با نمایان شدن سنگ کف فاتحه آبخوان نیز خوانده شده است.

برای اثبات بحرانی بودن منابع آبی جم به دستگاه‌های اندازه‌گیری نیازی نیست

برای اثبات بحرانی بودن منابع آبی این دشت‌ها دیگر نیازی به توسل به اندازه‌گیری سطح پیزومترها و چاهک‌های مشاهده‌ای و یا آزمایشات ژئوفیزیک و رسم نمودارها و گراف‌ها و تحلیل آن و ... نیست؛ خشکیدن و کم آبی شدید چاه‌ها، قنوات و چشمه‌ها و متعاقب آن خشکیدن و از بین رفتن بخشی از باغات خرما و مرکبات خود دلیلی بر این مدعاست.

با این وجود و غیرقابل انکار بودن وضعیت منابع آب و عدم نیاز به ارایه ادله بیشتر در این زمینه، تعدادی از بهره‌برداران اقدام به انتقال آب به خارج از محدوده اراضی آبخور چاه خود کرده و با کشت‌های خارج از فصل علاوه بر ارتکاب تخلف و عدول از قانون با ورود خسارت به منابع آبی موجبات اضرار به غیر و پایمال شدن حقوق عرفی و قانونی سایر بهره‌برداران فراهم می‌سازند.

گرچه با اقدامات بازدارنده و طرح دعوی و تشکیل ده‌ها پرونده در مراجع قضایی و توسل به قوه قهریه نرخ و روند تخلفات مهار و کنترل شده، لکن با تحمیل برخی شرایط ناخواسته از طرف مسئولین امر در سنوات گذشته میزان این تخلفات کماکان یکی از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت منابع دشت‌های یاد شده است.

برخورد قاطعانه با متخلفان در حوزه منابع آب زیرزمینی

در نشست اخیر شورای حفاظت منابع آب شهرستان اکیدا خواسته شد از هم اکنون تمامی اقدامات بازدارنده از جمله اطلاع‌رسانی به موقع هماهنگی و قاطعیت در برخورد با متخلفین و عدم پذیرش هر گونه توجیه و مماشات با آنان انتقال آب به خارج از اراضی آبخور مطلقا ممنوع و در صورت بروز تخلف احتمالی بلافاصله جمع‌آوری و برخورد جدی صورت گیرد؛ با کنترل برداشت آب توسط چاه‌های در مدار بهره‌برداری و جلوگیری از برداشت‌های غیر مجاز و یا حفر چاه جدید در زمینه تعادل بخشی اقدامات اساسی صورت گیرد.

لزوم اصلاح شیوه آبیاری کل باغات به روش‌های مکانیزه و نوین

مهم‌ترین اولویت و پروژه‌های قابل اجرا و مورد تاکید در این نشست عبارتند از تامین آب شرب و صنعت شرکت‌های تابعه و وابسته وزارت نفت مستقر در منطقه از طریق شیرین‌سازی و انتقال آب از دریا و طرح آبرسانی باغان، تشکیل تشکل‌های آب بران و واگذاری مدیریت منابع آب به بهره‌برداران و نهاد های مردمی، آبخیزداری و آبخوانداری و تغذیه مصنوعی دشت حتی با احداث سدهای زیر زمینی در مسیر رودخانه اصلی در بخش مرکزی جم و بخش ریز، نصب کنتور بر روی چاه‌های برقی و دیزلی، اصلاح شیوه آبیاری کل باغات به روش‌های مکانیزه و نوین و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و... است.

کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای در صددند با ارزیابی و تعیین میزان تاثیرگذاری هریک از پروژه‌های تعادل بخشی برای هرکدام از دشت‌های استان تعدادی از پروژه‌ها که بیشترین نقش را در علاج بخشی سفره‌های آب زیرزمینی دارند انتخاب و با حمایت مسئولین اجرایی و سازمان جهاد کشاورزی و به‌ویژه بهره‌برداران به مورد اجرا گذارند تا مدیریت منابع آب به معنای واقعی خود شکل گیرد.

عمده دشت‌های استان بوشهر در لیست دشت‌های واجد شرایط ممنوعه و یا ممنوعه بحرانی قرار گرفته‌اند

مجموعه اقدامات فعلی گرچه نقش مسکن و بازدارنده داشته، لکن نه تنها دشتی به تعادل نرسیده که هدف قانونگذار از تصویب قوانین برنامه پنج ساله و مصوبات دولت در راستای شورای حفاظت از منابع آب محقق شده باشد، بلکه عمده دشت‌های استان در لیست دشت‌های واجد شرایط ممنوعه و یا ممنوعه بحرانی قرار گرفته‌اند و این امر تجدید نظر در تدابیر حاکمیتی و تغییر رویه و نگرش بهره‌برداران به منابع را بیش از پیش گوشزد می‌کند.

یادداشت از شاپور رجایی مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر/فارس

نوشتن دیدگاه