به گزارش خبرنگار آینه جم:تعریف و تصویب ، شروع عملیات اجرایی  و اجرای طرحهای بزرگ از چارجوب و نظام مشخصی بنام نظام فنی اجرایی تبعیت می کند . در این نظام هریک از عوامل مشاوره ای ، کارفرما و پیمانکار و بهره بردار رسالت و نقش تعریف شده ای دارند. گرچه بستگی به روش اجرا ممکن است همه وظایف بر عهده یک ، دو ، سه  و یا حتی چهار عامل منفردا و یا مشترکا گذاشته شود.

یکی از عیوب اصلی نظام فعلی فنی و اجرایی و بخصوص روشهای شناخته شده و رایج اجرایی، عدم احساس مسئولیت عوامل طرح و اجرا در خصوص بهره برداری و به ویژه نظامات بهره برداری و تکلیف روشهای تامین مالی طرح است. شاید یکی از دلایل اصلی آن دولتی بودن اقتصاد کشور و به امان دولت رها کردن این دو مسئله مهم می باشد.

به محض تحویل موقت و دایم عوامل درگیر در طرح با آن خداحافظی کرده و به ندرت اتفاق می افتد حتی در مقابل وظایف طراحی و یا اجرای خود نیز پاسخگو باشند ، چه رسد به مقوله بهره برداری.

طرحی با میلیارد ها تومان سرمایه گذاری دولت و صرف وقت و انرژی بالا به مرحله بهره برداری می رسد، در حالیکه از ذینفعان و بهره برداران آتی قبل و حین اجرا نظر خواهی  نشده و به خواسته ، اولویت ها و دیدگاههای آنان بی توجهی شده و مشارکت آنان مطالبه نشده است. در موارد متعددی نیز به عناوین مختلف کارشکنی نموده اند.مواردی نیز اتفاق می افتد که ذینفعان از طرح و مجریان فاصله گرفته و یا دجار مناقشه و منازعاتی شده اند و ذهنیت مساعد و مثبتی نسبت به آن ندارند.

#. مدیریت طرحهای اجرایی عمدتا به مهندسین فنی بر می گردد. گروهی از کارشناسان که مسایل اجتماعی را کمتر رصد نموده و باور و یقین قلبی به نقش و جایگاه مهندسی اجتماعی نداشته و آن را کمرنگ می بینند. این گروه از کارشناسان علاقه مندند مسایل طرحها را با فرمول و محاسبه حل نمایند و چه بسا خود را بی نیاز از رو در رو شدن با مسایل اجتماعی دانسته و تا حدودی نیز از آن فراری اند. بطور معمول و خصوصا مهندسین جوان و کم تجربه تر چارچوب و مرزی فراتر از شرح خدمات مصوب نمی شناسند. کمتر حاضر می شوند به تجارب و اطلاعات محلی گوش فرا دهند ، آن را مستند نموده و به زبان علمی و مهندسی تبدیل نمایند و در مبانی طرح و اجرا لحاظ نمایند.

 به ذکر مصادیقی می پردازم:

@. قریب سه دهه پیش برای حفاظت از اراضی و باغات و اماکن حاشیه رودخانه جم اقدام به احداث دیواره های سنگی ملاتی به عنوان سیل بند شد. پیر مردی از اهالی یکی از روستاها که حالا در خاک آرمیده است به مهندسین و مجریان طرح معترض شده و اعلام داشته بود پی دیواره ها کم است. عرض رودخانه تنگ کرده اید. نسبت ملات و سنگ نیز رعایت نمی شود. مهندسین ناظر بی توجه به اعتراض اهالی به کار خود ادامه می دهند. پیر مرد ادیب شعری با عنوان « این سیل بند را به یقین آب می برد « در وصف کار نوشته و اینگونه اعتراض خود را به گوش  مسئولین محلی ، شورا و ... رسانیده و ساکت می ماند. در بارندگی زمستان پیش رو بیشتر سیل بند ها را آب می برد و آثاری از آن بر جای نمی ماند. پیرمرد شاعر دوباره طبعش گل کرده و اینبار شعری با این قافیه که ـ ما که گفتیم این سیل بند را آب می برد - می سراید.

@. یکی از آشنایان می گفت قرار بود جاده روستایمان را زیر سازی و آسفالت نمایند. داشتند بر روی یکی از آبراهه ها پلی کوچک و با یک دهانه احداث می نمودند. به حضورشان رفتم . گفتم این دره که شما می بینید بصورت دشت سیلابی است و این پل کشش آب آن را ندارد. خنده ای کردند و گفتند برو به کارت برس. سیلاب زمستان پل با بخشی از جاده را با خود برد و روستائیان برای رسانیدن زائو به بیمارستان نزدیک بود چند کشته نیز بدهند.

@. شرکت آب منطقه ای استان با صرف هزینه چند صد میلیارد تومانی اقدام به ساخت سد رئیسعلی دلواری ، سد انحرافی گلدشت ، سامانه انتقال آب ، کانال اصلی ، کانالهای درجه یک و درجه دو شبکه آبیاری و زهکشی شبانکاره جهت تحت پوشش قرار دادن اراضی کشاورزی به وسعتی قریب 9000 هکتار نموده است. کیفیت اجرای سازه های بتنی و عملیات خاکی طرح از حداقل عیوب فنی برخوردار است. ارزیابی می شود که به لحاظ اجرا جزء سازه های برتر بتنی کشور محسوب می شوند. مالکین و مدعیان و حتی متصرفین اراضی دولتی در محدوده مخزن  و مسیر اجرایی کانالها به هر نحو ممکن خسارات هنگفتی بابت اراضی و املاک خود از مجریان طرح اخذ و یا مستقیما با اتکاء به قوه قهریه و سیستم قضایی برداشت حساب نموده اند. بدین معنی که تا اینجای کار نه تنها مشارکتی نداشته اند بلکه بخشی از منابع مالی طرح را نیز به خود اختصاص داده اند. متاسفانه رقابت غیر سازنده ای نیز بین برخی از دلالان و سودجویان در این باب شکل گرفت و مشکلات و چالشهایی برای مدیران شرکت و کارشناسان دخیل در طرح ایجاد نمودند.

&.مدیران شرکت به جهت امکان بره برداری بهینه از طرح ، اقدام به طراحی و اخذ مجوز اجرای کانالهای فرعی نمودند. سرمایه گذار مشارکتی بخش خصوصی انتخاب شد. تحویل زمین به منزله امکان شروع عملیات اجرایی صورت پذیرفت. تامین اعتبار لازم نیز صورت گرفته و امکان پرداخت کارکردهای پیمانکار کاملا فراهم بود. اجرای شبکه فرعی یک تفاوت با شبکه اصلی داشت و آن این بود که در این بخش امکان پرداخت خسارت اراضی وجود نداشت. چون تامین مالی از کمکهای فنی و اعتباری دولت و تبصره های مشارکتی بود و عملا درصدی  از منابع مالی می بایست توسط بهره برداران تامین شود.

 به دلیل ممانعت مردم از احداث کانالهای فرعی به دلیل مطالبه خسارت اراضی عملیات اجرایی علی رغم تجهیز کارگاه مناسب و درخور متوقف ماند. بیش از دو سال زمان ، ساعتها وقت مدیریتی و کارشناسی سطوح مختلف مسئولین ملی ، استانی و محلی مصروف شد تا نهایتا قریب یک سوم مالکین اجازه احداث شبکه فرعی را دادند. حالا دیگر نه پولی در بساط شرکت و طرح است که مصروف اجرای آن نماید و نه پیمانکار و سرمایه گذار قادر و حاضر است با قرارداد قبلی به دلیل تورم لجام گسیخته سالهای اخیر و افزایش بسیار زیاد هزینه های اجرایی کارکردی داشته باشد. حالا شبکه اصلی با پیشرفت فیزیکی 100 درصد رسما به بهره برداری رسیده و آب به اراضی منتقل شده و کانال فرعی برای آبیاری اراضی وجود ندارد. در سال زراعی اخیر زارعین به روش سنتی از شبکه ای به اصطلاح مدرن برداشت آب و آبیاری نمودند.نادیده انگاشتن نقش و جایگاه مردم و عدم شکل گیری تشکل های قانونی آب بران و توجیه نشدن آنان قبل از اجرای طرح موجب موضع گیری در مقابل خدمات مورد نیاز و ضروری خودشان شد. بکارگیری عوامل انگیزشی و حتی به مسابقه گذاشتن نسبت سهم مشارکت و همکاری مردم جهت اختصاص آب و یا انتخاب اراضی هدف طرح می توانست موفقیت آن را در پی داشته باشد. 

اگر قبل یا همزمان با شروع عملیات اجرایی شبکه اصلی ، مطالعات اجتماعی ، تشکل های آب بران و سایر نظامات بهره برداری شکل گرفته بود، نقش و جایگاه بهره برداران نیز در نظام فنی و اجرایی طرح مشخص و تعیین می شد. در این شرایط  الگوی کشت، شیوه و اجرای روشهای آبیاری با حمایت دولت و توسط بهره برداران اجرا و قطعا بهینه ترین حالت اتفاق می افتاد.

هم اکنون نیز برای تکمیل عملیات اجرایی و تعریف الگوی کشت و تشکیل نهاد های مردمی فرصتی پیش رو است که اگر از آن غفلت نماییم سرنوشت خوبی در انتظار این طرح مهم و سرمایه گذاری صورت گرفته نخواهد بود.

نوشتن دیدگاه