محمد جعفری

افزون بر این به تازگی زمزمه هایی از آغاز طرح های مطالعاتی برخی استان های مرکزی ایران برای استحصال و شیرین سازی آب خلیج فارس و انتقال آن به فلات مرکزی ایران به گوش می رسد.

با این روال در آینده ای نه چندان دور نگاه حسرت بار مردم تشنه و تف دیده جنوب، لوله ها و کانال های آب را نیز همانند لوله های قطور نفت و گاز که عوایدی برای آنان ندارد تعقیب خواهند کرد.

منابع آبی استان بوشهر را می توان به دو منبع خارجی و داخلی تقسیم نمود
۱-منابع داخلی:
۱-۱-آب های زیرزمینی و سیلاب های فصلی:
مدیریت صحیح این منابع می تواند بسیاری از مشکلات آب در استان بوشهر را برطرف نماید. متاسفانه در سال های اخیر اقدامات درستی در زمینه بازگرداندن این منابع به چرخه صحیح مصرف صورت نگرفته است و در بسیاری از مواقع حتی عدم مدیریت صحیح باعث آسیب رسانی به زیرساخت های موجود گردیده است.
در این زمینه حتی می توان با استفاده مجدد از “فاضلاب خاکستری”، حداقل به فضای سبز بدون وارد آوردن فشار به سایر منابع آبی، جانی تازه بخشید.
۱-۲- استفاده از آب شیرین کن ها:
فناوری‌های شیرین سازی آب دریا را می توان به دو گروه کلی تبخیری و فیلتری تقسیم نمود. در فناوری‌های تبخیری به کمک ‌انرژی حاصل از بخار تولید شده در واحد بویلر، آب مقطر تولید می‌شود و در مراحل بعد نیز املاح مورد نیاز آب به آن اضافه می شود. در فرایندهای فیلتری جریان آب به کمک پمپاژ میان فیلترهای ویژه عبور می‌کند تا املاح زائد همراه آب گرفته شود و در نهایت با تنظیم املاح، آب آشامیدنی تولید می‌گردد. آب شیرین‌کن‌های تبخیری به انرژی‌های فسیلی و واحدهای فیلتری به انرژی الکتریکی نیاز دارند. کشورهایی که انرژی الکتریکی ارزانتر و ساده تر دارند از واحدهای فیلتری (ایالات متحده) و کشورهایی که منابع انرژی فسیلی ارزان و فراوان دارند از روش‌های تبخیری استفاده می‌کنند. (امارات متحده عربی)(واقفی،۱۳۹۰)
ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺳﺎزی ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎزی آب درﯾﺎ ﺑﺮای ﻣﺼﺎرف آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ اﺳﺖ، ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ آب ﺷﯿﺮﯾﻦﮐﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ آب ﺷﻮر را ﺑﻪ دو ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، ﯾﮑﯽ ﺟﺮﯾﺎن آب ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎ درﺻﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ از ﻧﻤﮏ و اﻣﻼح و دﯾﮕﺮی ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎوی ﻧﻤﮏ اﻣﻼح ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺟﺪاﺳﺎزی ﻧﻤﮏ از ﻣﺨﻠﻮط آب ﻧﻤﮏ، ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺮژی دارد، ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﯾﺪه‌آل آب ﺷﯿﺮﯾﻦﮐﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺟﺪاﺳﺎزی ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد. ﮐﺎرآﻣﺪﺗﺮﯾﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﻦ دارای ﻣﺼﺮف ۴ ﯾﺎ ۵ ﮐﯿﻠﻮوات ﺑﻪ ازای ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ است.
در شیرین سازی فرایند به دو شکل قابل انجام است:
– ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ها ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺎزﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد

Multi effect distillation (MED)
Multi stage flash distillation (MSF)

Vapor compression distillation (VCD)

– ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ها ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺳﺎزی آب ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺎز اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد:

Reverse osmosis or Electro dialysis (RED)

ﮐﺎراﯾﯽ ﻫﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﮏ در آب ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ارزش ﻫﺰﯾﻨﻪ آب دارد. ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻓﻨﺎوری ﻫﺎی آب ﺷﯿﺮﯾﻦﮐﻦ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺟﺪاﺳﺎزی ﺑﻪ اﻧﺮژی اﺣﺘﯿﺎج دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺮژی ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺮژی ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ، ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺷﻮد.
ﭘﻨﺞ ﻓﻨﺎوری ﻋﻤﺪه ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر زدودن ﻧﻤﮏ و دﯾﮕﺮ ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ از آب وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺗﻘﻄﯿﺮ، اﺳﻤﺰﻣﻌﮑﻮس، اﻟﮑﺘﺮودﯾﺎﻟﯿﺰ، ﺗﺒﺎدل ﯾﻮﻧﯽ، ﻧﻤﮏ زداﯾﯽ اﻧﺠﻤﺎدی ﯾﮏ ﻏﺸﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻇﺮﯾﻒ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻄﯿﺮ و اﻧﺠﻤﺎد ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺘﻦ آب ﺧﺎﻟﺺ، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺨﺎر آب و ﯾﺎ ﯾﺦ، از آب ﺷﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. در ﻓﻨﺎوریﻫﺎی ﺟﺪاﺳﺎزی ﻧﻤﮏ ﻫﺎ و اﻣﻼح ﺳﺒﮏ ﺗﺮ و ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﻃﯽ ﻋﺒﻮر آب از ﯾﮏ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﻨﺎوریﻫﺎی آب ﺷﯿﺮﯾﻦﮐﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﺪاﺳﺎزی و ﺧﺎرج ﺳﺎزی ﻧﻤﮏﻫﺎ و دﯾﮕﺮ ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ در آب، ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ، ﻣﻮاد آﻟﯽ، ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﺎﮐﺘﺮیﻫﺎ و وﯾﺮوسﻫﺎ را ﻧﯿﺰ از آب ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزد. اﯾﻦ ﻓﻨﺎوریﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻘﯿﺎسﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺮده و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﺠﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﯾﯽ از آب را ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ در ﺣﺠﻢﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ و در ﺣﺪ ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﮕﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. اﮐﺜﺮ راهﻫﺎی ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻤﮏ زداﯾﯽ آب، ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﺟﻮﺷﺶ و ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. در ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻘﻄﯿﺮ، آب ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻮش آﯾﺪ و ﺑﺨﺎر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از ﭼﮕﺎﻟﺶ اﯾﻦ ﺑﺨﺎر آب ﺧﺎﻟﺺ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد. ﺑﻌﻀﯽ از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎی ﺗﻘﻄﯿﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﻮد و دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﺎﻻ اﯾﺠﺎدﮐﺮد. ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎی آب ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﺮم ﮐﺮدن آب ﺷﻮر ﺗﺎ دﻣﺎی ﺟﻮش آن و ﯾﺎ ﮐﻢﮐﺮدن ﻓﺸﺎرﺑﺨﺎر ﺑﺎﻻی آب ﺷﻮر ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﯾﺎﺑﺪ. ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﮐﺎراﯾﯽ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻘﻄﯿﺮ، ﮔﺮﻣﺎی اﯾﺠﺎدﺷﺪه ازﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﮕﺎﻟﺶ را ﺑﺮای ﭘﯿﺶ ﮔﺮم ﮐﺮدن آب ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮای دوﺑﺎره ﮔﺮم ﮐﺮدن آب ﺷﻮر ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.(میرزاخانی،۱۳۹۱)

۲- منابع خارجی:
۱-۲-تاسیسات آبی بیشاپور و طرح محرم:
تاسیسات بیشاپور یا در اصطلاح محلی شاپور در حد فاصل بوشهر به شیراز در کنار روستای میلاتون شهرستان کازرون واقع گردیده است که با خط لوله موسوم به محرم آب را به شهرها و روستاهای پایین دست انتقال می دهد.

۲-۲-سد کوثر
سد مخزنی کوثر در استان کهگیلویه و بویراحمد و در فاصله ۶۰ کیلومتری مرکز شهرستان گچساران واقع است. این سد در سال ۱۳۸۳ بر روی رودخانه خیر آباد احداث گردید که یکی از منابع تامین آب استان بوشهر می باشد. (www.shorakb.ir)
این سد یک سد مخزنی چندمنظوره است که برای تامین آب شرب و صنعتی شهرها و بنادر خلیج فارس ساخته شده است. در حال حاضر خط لوله ای به طول ۷۶۳ کیلومتر، بخش هایی از ۵ استان کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر، فارس و هرمزگان شامل ۱۹ شهر، ۳۶ شهرک، و ۴۷ دهستان با بیش از ۱۳۰۰ روستا را مشروب می سازد. (www.kosardom.ir)
همان گونه که مشاهده می گردد به جز استان های بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد ۳ استان دیگر نیز از این سد منتفع می شوند ولی همیشه فقط بر سر آب دریافتی بوشهر بحث و جدل بالاست.
استان بوشهر تا چه زمانی باید به اما و اگرها و تهدیدهای مسئولین استان های همسایه به دیده مماشات بنگرد و تقیه در پیش گیرد. اگر بر اساس میزان ارزش افزوده به مسئله گاز و آب بنگریم، ارزش کدامیک در متر مکعب بیشتر است و برای تشکیل، استخراج و بهره برداری از کدامیک انرژی بیشتری صرف شده است.
تا کی باید تهدید نمایندگان استان کهگیلویه و بویراحمد را جهت قطع آب سد کوثر شاهد باشیم و نتوانیم از آن ها بپرسیم چرا در زمستان و سرما اینچنین حق به جانب از حقابه تان حرفی به میان نیست و تا فصل زمستان به سر آمد و گاز مصرفی از اولویت های حیاتیتان خارج شد سخن از آب و حقابه به میان می آورید؟
آیا رواست در زمانی که سرمای استخوان سوز در مناطق شما حکمفرماست مسئولان استان ما هم تهدید به قطع گاز مصرفی شما نمایند و سرما را برایتان به سان زمهریر نمایند؟
در این بین حتی با استفاده از اهرم فشار آب، ادعای سهم خواهی از پارس جنوبی که مانند گوشت قربانی همه ناحق داران سعی در کندن گوشه ای از آن برای خود دارند نیز به گوش می رسد و به تازگی اظهارات نماینده بهبهان در زمینه قطع آب رودخانه زهره به دشت لیراوی را نیز باید به بقیه موارد اضافه نمود.
در مورد مسئولین آب استان فارس و خصوصاٌ تاسیسات شاپور نیز همین داستان به شکلی دیگر صادق است.
جالب تر آن است که همه آن ها به اتفاق، منابع نفت و گاز را ملی و سهم همه می دانند ولی منابع آب برایشان استانی و غیر قابل تقسیم با سایر استان هاست.
این مسئولین آیا برای یک بار هم که شده از خود پرسیده اند که چه عوایدی برای بوشهر بابت تولید انرژی کشور حاصل شده است؟ آلودگی زیست محیطی، تعارضات فرهنگی، تبعیضات مشخص اجتماعی، بالا رفتن درصد بزهکاری و …کدام یک از موارد پیش گفته امتیاز محسوب می گردد؟
و حرف آخر با مسئولین استان بوشهر:
استان بوشهر همیشه و با توجه به روحیه مهمان نوازی خود، در بسیاری مسائل و استفاده از امکانات جاری درون خود “الجار ثم الدار” بوده است. ولی آیا دیگران نیز برای ما همین گونه بوده اند؟
مردم بوشهر باید تا کی شاهد برون رفت منابع و سرمایه های خود بدون هیچگونه عوایدی برای استانشان باشند و در این میان کسانی باشند که همیشه به آنان فشار عصبی و تهدید قطع آب اصلی ترین نیاز حیات را وارد نمایند. همین الان نیز جاهایی هستند که در شبانه روز حداکثر ۳ ساعت به شبکه سراسری وصل هستند و در بعضی جاها نیز آبرسانی با تانکر انجام می گیرد.
شما مسئولین را چه شده است؟ اگر نمی توانید برای رفع آلام مردمتان گامی بردارید، لااقل راه را برای بقیه باز نمایید و بدانید که در صورت انفعال و چسبندگی حداکثری به میز و صندلی به هر قیمت، نه ذکر خیری از شما در اذهان مردم و نه نمره ای قابل قبول از شما به یادگار خواهد ماند و بیلان کاریتان نیز چیزی برای دفاع نخواهد داشت.
نمایندگان نوپای استان نیز بهتر است به جای پرداختن به مسائل پیش پا افتاده و نخ نما شده و قهر و آشتی ها که حتی باعث شده مردم استان از چهار نماینده خود در همین ابتدای راه قطع امید نموده و در خیال خود به نماینده مثلاٌ پنجم دل ببندند، زودتر به خود آیند و منافع استان را مقدم بر هر مصالحی قرار دهند.
به نظر نگارنده در شرایط فعلی بهترین راه در مبحث آب در استان بوشهر می تواند استفاده از روش های شیرین سازی آب دریا برای مصارف خانگی، کشاورزی و حتی آشامیدنی باشد. البته انتخاب روش بهینه جهت انجام این مهم بهتر است با یک مطالعه جامع بدون تنگ نظری های متداول و با در نظر گرفتن کلیه جوانب مانند اثرات زیست محیطی آب برگشتی به دریا، اثرات استفاده از آب دریا در اکوسیستم جدید و بسیاری از مسائل جانبی دیگر باشد.
باشد که با این کار وابستگی به آب برخی مناطق دستمایه دخالت های گاه و بیگاه آنان در مسائل استان قرار نگیرد و استان در این زمینه نیز ناچار به امتیازدهی های بی شمار نگردد.
شاید بهترین راه حل، راه اندازی «مرکز مطالعات شیرین سازی آب خلیج فارس» باشد. البته در صورت عملی شدن این مساله نباید به صرف مطالعاتی بودن، به این موضوع نگریسته شود و هر چه سریع تر این کار عملیاتی و اجرایی گردد.
منابع و مواخذ
۱- ﻣﯿﺮزاﺧﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﻫﮑﻠﺮودی، مجتبی، داﻧﺸﮕﺎه ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳﯽ،ﻓﺮآﯾﻨﺪھﺎی ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺳﺎزی آب
۲-واقفی, محمد و محبوبه شمسا، ۱۳۹۰، روشهای شیرین سازی آب دریا (مطالعه موردی جزیره خارگ)، کنفرانس ملی بهره برداری از آب دریا، کرمان، مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی

 http://www.civilica.com/Paper-NCSWU01-NCSWU01_008.html
۳-www.shorakb.ir
۴-www.kosrdom.ir

منبع: مند